Dynamiczna wymiana (z ang. „flush” i „change”, czyli płukanie i wymiana) polega na wpięciu się w obieg oleju w skrzyni automatycznej specjalistycznym urządzeniem, np. Mahle ATX180, i jego przepompowanie w trakcie jej pracy przy włączonym silniku. Pompa w skrzyni automatycznej wypompowuje olej ze skrzyni biegów na zewnątrz do zbiornika na olej zużyty, a pompa urządzenia wtłacza „świeży”.

Dynamiczna kontra statyczna
Wymiana statyczna, czyli „tradycyjna”, polega na spuszczeniu możliwie dużej ilości zużytego oleju i dolaniu świeżego. Jest ona mało efektywna, ponieważ w przekładni hydrokinetycznej, chłodnicy oleju i przewodach pozostaje stary olej. Nawet po wykonaniu kilku takich cykli przedzielonych przejechaniem kilkudziesięciu kilometrów w skrzyni dalej pozostaje wysoki procent zużytego oleju i zanieczyszczenia. Dlatego wymianę statyczną trudno nazwać wymianą w przeciwieństwie do wymiany dynamicznej wykonanej, np. urządzeniem Mahle ATX180, która jest efektywna i bezpieczna dla skrzyni. W przeciwieństwie do metody tradycyjnej, w trakcie której w zależności od liczby cykli udaje się wymienić 40-60% oleju, dynamiczna umożliwia wymianę do 100% oleju.
Dynamiczną wymianę stosuje się w przypadku skrzyń: klasycznych (stopniowych), CVT (bezstopniowych), dwusprzęgłowych z mokrym sprzęgłem (DSG, DCT), jeżeli istnieje możliwość wpięcia się w obieg oleju. W zdecydowanej większości samochodów możemy się wpiąć w obieg na kilka sposobów: na przewodach przy chłodnicy, na przewodach przy skrzyni, zamiast wymiennika, przy skrzyni biegów, zamiast filtra oleju.

Po co wymieniać olej?
Olej w automatycznych skrzyniach biegów spełnia wiele funkcji:

• smaruje współpracujące ze sobą elementy,
• chłodzi ich podzespoły,
• jest medium transmisji energii w siłownikach hydraulicznych i w konwerterze.

Musi charakteryzować się:

• zwiększoną odpornością na naciski,
• odpornością na nadmierne pienienie i wysokie temperatury,
• właściwą lepkością w szerokim zakresie temperatur,
• odpornością na starzenie,
• nie może reagować z materiałami, z których zbudowana jest skrzynia biegów.

Podejście „jeden olej na cały okres działania skrzyni” nie ma współcześnie racji bytu, a to z uwagi na częste awarie skrzyń. Producenci wrócili do zalecania regularnej wymiany oleju. Przykładowe zalecane wymiany wg producentów:

• skrzynia Mercedesa, model 722.6 (5 biegów): wymiana co 60 tys. km,
• skrzynia Mercedesa, model 722.9 (7G- -Tronic): wymiana co 60 tys. km,
• skrzynia VW DSG mokre sprzęgło: wymiana co 60 tys. km (wg prognozy VW zredukuje okres do 30 tys. km).

Celem dynamicznej wymiany oleju jest wydłużenie okresu bezawaryjnej pracy. Skrzynie automatyczne, w których olej wymieniany jest regularnie, działają bezawaryjnie nawet do 600 tys. km i dłużej.
Automatyzacja procesu wymiany niweluje prawdopodobieństwo uszkodzenia skrzyni czy popełnienia błędu przez obsługę. Urządzenie do wymiany dynamicznej rozpoznaje układ zasilający i odprowadzający w obiegu oleju skrzyni, zapobiegając błędnemu podłączeniu przewodów. Czujnik temperatury zabezpiecza przed rozpoczęciem procedury wymiany przy zbyt niskiej temperaturze oleju. Urządzenie monitoruje ciśnienie w przewodach doprowadzających i odprowadzających. Elektroniczna kontrola wagi oleju podanego (świeżego) i odebranego „zużytego” zabezpiecza skrzynię przed pracą „na sucho”. W przypadku utraty zasilania w trakcie wymiany dynamicznej urządzenie automatycznie przechodzi w tryb awaryjny i zamyka obieg oleju. Zamontowany w nim filtr świeżego oleju gwarantuje, że do skrzyni nie dostaną się zanieczyszczenia powstałe, np. na skutek przechowywania oleju w nieodpowiednich warunkach.

Po co to wszystko?
Pracujący w skrzyni olej ulega zanieczyszczeniu produktami współpracy elementów ciernych, traci też swoje właściwości: zwiększa się lub zmniejsza jego gęstość, lepkość, własności smarne, myjące itp. Skrzynia ze zużytym olejem nie pracuje w optymalnych, przewidzianych przez producenta warunkach i ulega przyspieszonemu zużyciu.
Proces starzenia oleju jest tym szybszy, im większym obciążeniom cieplnym jest poddawany. Na zwiększone obciążenia cieplne wpływają: jazda z wysokimi prędkościami na autostradach, jazda w górach, z przyczepą, z dużym bagażnikiem dachowym lub samochodem załadowanym „po dach”, częste zmiany biegów w mieście z tzw. ciężką nogą. Przy takim stylu jazdy i eksploatacji samochodu dynamiczna wymiana oleju jest szczególnie zalecana.
Pamiętajmy, że metoda statyczna nie pozwala na wymianę 100% oleju, możemy jedynie mieszać olej „świeży” i „zużyty” w celu poprawienia jego właściwości. Wymieniając olej statycznie, nie wypłukujemy ze skrzyni osadów nagromadzonych wskutek długiej eksploatacji. W przypadku wymiany dynamicznej skutecznie wypłukujemy zalegające osady, również z użyciem specjalistycznego „detergentu”.
Mitem jest twierdzenie, iż wymiana oleju naprawi skrzynię. Prawdą jest natomiast, że wymiana dynamiczna poprawia jej działanie.

Ile oleju potrzeba?
Ilość oleju użytego do dynamicznej wymiany zależy od pojemności skrzyni. W przypadku bardzo „brudnego” oleju zaleca się wymienić ok. 2-3 l więcej oleju w celu wypompowania tego, który zmieszał się ze zużytym. Maszyna ma wziernik, przez który widać poziom czystości oleju w obiegu, co pozwala na podjęcie decyzji o zakończeniu procesu. 

Jak „pozbyć” się oleju?
Odkręcając spust w skrzyni automatycznej, możemy pozbyć się ok. 40-60% znajdującego się w niej oleju. Bez demontażu nie ma możliwości jej całkowitego osuszenia. 

Co ze skrzynią manualną?
W skrzyni manualnej nie występują wymuszony obieg oleju i pompa, które są niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia wymiany dynamicznej.

Kiedy tego nie robić?
Nie wykonuje się wymiany dynamicznej w skrzyniach pozbawionych pompy oleju, czyli w skrzyniach manualnych oraz DSG z suchym sprzągłem. Wymiany nie należy stosować, kiedy mamy podejrzenia/dowody na uszkodzenie skrzyni, np. opiłki metalu w misce olejowej. W przypadku sprawnej automatycznej skrzyni biegów, prawidłowo wykonana wymiana dynamiczna zwiększa jej bezawaryjność i poprawia kulturę pracy.

Błażej Pilecki
www.sosnowski.pl