Kiedy? Jak często?. Regularna obsługa zapewnia niezakłócone, a także długie i oszczędne funkcjonowanie pojazdu lub maszyny. Podstawową częścią każdego regularnego serwisu powinna być też wymiana oleju. Po co i jak często trzeba dokonywać wymiany oleju? Eksploatowany olej wchłania zanieczyszczenia, które stopniowo wpływają na pogorszenie jego właściwości. Przed szkodliwym wpływem zanieczyszczeń można się uchronić, stosując dobry jakościowo olej i regularnie go wymieniając.

W dalszej części zajmiemy się najważniejszymi przyczynami zanieczyszczenia oleju oraz głównymi czynnikami decydującymi o tym, jak często należy go wymieniać. Spalenie jednego litra paliwa w silniku wiąże się z powstaniem około litra wody. W wysokiej temperaturze woda paruje i większa jej część ulatnia się z silnika poprzez układ wydechowy. Część pary wodnej trafia wraz z gazami do miski olejowej. W zimowej aurze silnik jest często niedogrzany, wtedy para ponownie zamienia się w wodę i miesza z olejem. Zimą woda zbiera się także z powodu zmiennej temperatury. Stan silnika, a zwłaszcza stan układu przewietrzania skrzyni korbowej, ma duże znaczenie w procesie gromadzenia się wody. Woda jako składnik oleju jest ogromnie szkodliwa. Skutkuje pienieniem się oleju, jego gęstnieniem, a także przyśpiesza procesy korozji. Pod wypływem wody olej zmienia zazwyczaj barwę na szarą. Jeżeli wody jest dużo, mamy do czynienia już nie z olejem, ale z emulsją wody i oleju.

W przypadku układów hydraulicznych zamarzająca woda rodzi wiele problemów i w najgorszym przypadku może doprowadzić do poważnych uszkodzeń. Przed uszkodzeniami wywołanymi obecnością wody można się uchronić, stosując wysokojakościowy olej oraz wymieniając go z wystarczającą częstotliwością.
Zimą silnik pracuje często przy wykorzystywaniu układu wzbogacania mieszanki, tzw. ssaniu. Spalanie w niskich temperaturach nie jest jednak zbyt korzystne i czyste. W związku z tym powstają stale produkty spalania, których część trafia do skrzyni korbowej i rozcieńcza znajdujący się tam olej. Zwykle na krótkich trasach silnik jest niedogrzany, a paliwo nie paruje z oleju. Skutkiem tego jest coraz cieńsza warstwa „filmu olejowego”. Zawartość paliwa w oleju może wtedy sięgnąć nawet 10-20%. Dłuższa praca silnika rozgrzewa jednak olej do normalnej temperatury, a wtedy część paliwa paruje, powodując dostrzegalny, nierzadko zaskakująco duży ubytek oleju w układzie smarowania silnika. Dobre funkcjonowanie silnika przy rozruchu zmniejsza zapotrzebowanie na wzbogaconą mieszankę, a w konsekwencji ogranicza rozcieńczanie oleju przez paliwo. W silnikach Diesla na stopień zawartości paliwa w oleju wpływa stan układu zasilania w paliwo i jego elementów, jak również, tak jak w przypadku silników benzynowych, ogólny stan silnika i temperatura pracy.

Zamieszczony poniżej rysunek pokazuje wpływ paliwa na lepkość jednosezonowego oleju SAE 10W i wielosezonowego oleju SAE 5W-50.
Już 10-procentowa zawartość paliwa w oleju rozcieńcza olej SAE 10W do wartości krytycznej z punktu widzenia funkcji smarowania, czyli poniżej 6 mm²/s. Wielosezonowy olej SAE 5W-50 ma szeroki zakres stosowalności lepkościowej i dzięki temu wyraźnie wiąże większą porcję paliwa, nie grozi też w praktyce rozcieńczeniem oleju poza wartości krytyczne. Część produktów spalania, na przykład cząstki sadzy, wody, siarki albo ołowiu, dostaje się do skrzyni korbowej i miesza się z olejem. Powstałe w wyniku spalania kwasy tworzą wraz z wodą związki przyśpieszające procesy korozyjne. Olej silnikowy neutralizuje kwasy i wiąże te zanieczyszczenia, które podczas wymiany oleju usuwane są z silnika.

Do spalenia litra paliwa samochodowego potrzebne jest zazwyczaj ok. 10 m³ powietrza. Silnik, który zużywa 10 litrów paliwa na 100 kilometrów, zużywa na trasie o długości 30.000 km 30 milionów litrów powietrza. Nawet najlepszy filtr powietrza nie jest jednak w stanie wychwycić wszystkich unoszących się w tym powietrzu drobinek kurzu. Na piaszczystych drogach, polach i w terenie silnik nierzadko musi pracować dosłownie w tumanach kurzu. Przez zużyty lub uszkodzony filtr oraz kanały dolotowe do silnika dostaje się gruby pył, który przyśpiesza zużycie jego elementów wewnętrznych, np. pierścieni tłokowych, gładzi cylindrów itp. Filtr oleju powoduje oczyszczanie oleju silnikowego, pozbawiając go cząstek powstających w wyniku spalania i ścierania się elementów metalowych, ale piasek i pył trafiające do systemu wraz z chłodzącym go powietrzem powodują duże szkody. W warunkach eksploatacji pojazdów w trudnych warunkach terenowych, drogach nieutwardzonych bądź w rejonach pustynnych, częściej niż się to przewiduje należy dokonywać przeglądów filtrów powietrza, szczelności kanałów wentylacyjnych oraz wymieniać filtr oleju i olej. Przedostawanie się zanieczyszczeń zewnętrznych do układów hydraulicznych można powstrzymać tylko poprzez staranną pielęgnację systemu i przestrzeganie bezwzględnej czystości stosowanego oleju.

Warunki eksploatacji mają duże znaczenie z punktu widzenia ilości zanieczyszczeń trafiających do wnętrza silników. Dla określenia pożądanej częstotliwości wymiany oleju ważne więc jest, jakie są warunki użytkowania pojazdu czy maszyny. Zima, nieutwardzone, pyliste drogi lub wyjątkowo ciężki ładunek zawsze stanowią duże wyzwanie dla oleju i to one głównie decydują o zakresie jego stosowalności. Częstość wymiany oleju zależy także od jego jakości. Do najważniejszych zadań oleju należy zapobieganie zużyciu i utrzymywanie silnika w czystości. Wraz z czasem użytkowania i rosnącym przebiegiem pojazdów własności oleju ulegają jednak pewnemu osłabieniu. Dzieje się tak wtedy, kiedy ilość zanieczyszczeń i wody przenikających do oleju przekracza dozwolone normy i w silniku zaczyna zbierać się szlam i sadza. Im wyższa klasa i jakość oleju lub smaru, tym większa gwarancja najmniejszego zużycia części pojazdu, wysokiej trwałości i niezawodności w eksploatacji i to mimo coraz dłuższych okresów wymian oleju.

Oleje syntetyczne pozwalają zazwyczaj na nawet dwukrotnie dłuższe okresy wymian zgodnie z zasadami przestrzegania zaleceń producenta – w tym przede wszystkim dotyczących właściwej jakości paliw, warunków eksploatacji i starannej, codziennej obsługi. Wydłużanie okresów wymian bez zaleceń producenta lub jeśli nie są spełniane wszystkie warunki, zwiększa znacznie ryzyko zużycia i utraty trwałości i niezawodności pojazdu. Producenci pojazdów wymagają też, aby niezależnie od przebiegu olej silnikowy wymieniać co najmniej raz na rok. Omówiliśmy już czynniki wpływające na żywotność oleju i konieczność jego planowanej wymiany. Jak w praktyce uwzględnić te czynniki przy podejmowaniu decyzji o wymianie oleju? Termin planowanej wymiany oleju w pojazdach samochodowych określa się zazwyczaj na podstawie liczby przejechanych kilometrów. Zalecany przebieg podany jest w instrukcji obsługi auta. W nowoczesnych silnikach benzynowych i wysokoprężnych, jakie montuje się dziś w samochodach, działa system kontroli przebiegu, który automatycznie zbiera ważne dla parametrów oleju dane, np. na temat panujących warunków, obciążenia, prędkości itp., a potem informuje o potrzebie wymiany oleju.

Stosując w pełni syntetyczne oleje Mobil, można bezpiecznie założyć, że wymiana oleju będzie potrzebna dopiero po upływie maksymalnego czasu przewidzianego przez producenta, a jeśli samochód jest rzadziej użytkowany, tylko raz w roku. Termin wymiany oleju mineralnego, o jakim wspomina się w instrukcji, jest zazwyczaj obliczony na idealne warunki użytkowania. Występowanie okoliczności gorszych niż zalecane powinno jednak spowodować skrócenie tego terminu. Zamieszczone poniżej pytania pomogą określić wystarczająco ściśle termin wymiany. Na przykład cztery odpowiedzi twierdzące oznaczają konieczność skrócenia maksymalnego przewidzianego przez producenta czasu o połowę. Ogólnie rzecz biorąc, oleje syntetyczne pozwalają na zachowanie dłuższych przebiegów niż oleje mineralne. Wysokiej jakości olej bazowy oleju syntetycznego oraz dodatki uszlachetniające dodatkowo wydłużają okres przydatności.
- Czy jeździ Pan/Pani częściej w terenie zabudowanym?
- Czy pokonywane przez Pana/Panią trasy są krótsze niż 10 km?
- Czy Pana/Pani samochód pozostaje czasem nieużywany przez dłuższy czas?
- Czy Pana/Pani samochód jest użytkowany bardzo intensywnie?
- Czy jeździ Pan/Pani dużo po drogach nieutwardzonych?

Warunki użytkowania nie są natomiast tak ważnym czynnikiem z punktu widzenia smarowania przekładni układów napędowych. Terminy wymiany oleju dla maszyn różnego typu określa się najczęściej, biorąc pod uwagę przepracowane przez nie godziny. Zimą, w warunkach wytężonej eksploatacji lub w innych niesprzyjających okolicznościach także należałoby wymieniać olej możliwie często. Przy określaniu właściwej częstotliwości wymiany oleju dobrze jest zasięgnąć rady producenta, importera oraz specjalisty od środków smarnych.

Materiał przygotowany na podstawie informacji z przewodnika "Oleje i smary motoryzacyjne", wydanego przez producenta olejów syntetycznych Mobil 1.