Ustawodawca zmienił dotychczasową treść art. 226 Kodeksu pracy, który obecnie zobowiązuje pracodawcę nie tylko do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, wiążącym się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniem, lecz także do uprzedniego dokonywania oceny i dokumentowania tego ryzyka oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. Miało to na celu pełne wdrożenie do prawa polskiego postanowień Dyrektywy Rady 89/391/EWG z 12.06.1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, zwanej dyrektywą ramową. Dotychczas obowiązek dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka wynikał z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. W sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy uznano jednak, że właściwe do określenia tego obowiązku są przepisy ustawy - Kodeks pracy.
Nowelizacja Kodeksu pracy wprowadziła też obowiązek poddawania się przez pracodawców okresowym szkoleniom niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków.
Największe zmiany w dziale X Kodeksu pracy dotyczą funkcjonowania służby bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Zmiany art. 23711 Kodeksu pracy mają na celu zlikwidowanie rozbieżności pomiędzy dyrektywą ramową a naszym Kodeksem pracy. Rozbieżności te wynikały z uprzednio obowiązujących przepisów dopuszczających możliwość powierzania wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy praktycznie bez żadnych ograniczeń, tj. niezależnie od liczby pracowników zatrudnionych w zakładzie.
Zgodnie z oficjalną interpretacją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości – wyrok z dnia 22.05.2003 r. - obowiązek pozyskania specjalistów z zewnątrz ma jedynie charakter subsydiarny w stosunku do obowiązku określanego w art. 7 Dyrektywy ramowej, czyli powstaje wyłącznie w przypadku, kiedy czynności związane z zapobieganiem i ochroną przed zagrożeniami w miejscu pracy nie mogą być wykonywane przez pracowników zakładu pracy wskutek braku kompetentnego personelu. Z powyższego wynika, że regułą powinno być zatrudnianie przez pracodawcę pracowników służby bhp, a odstępstwa od niej są dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Znowelizowany artykuł 23711 Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę do tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy pełniącej funkcje doradcze i kontrolne, gdy zatrudnia on więcej niż 100 pracowników. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników ma obowiązek powierzać wykonywanie zadań bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Jak widać, obecnie każdy pracodawca zatrudniający chociażby jednego pracownika ma obowiązek posiadania w zakładzie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Z kolei pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
a) zatrudnia do 10 pracowników albo
b) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż 3 kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W przypadku braku kompetentnych pracowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.
Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy, powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.
Pracownik służby bhp oraz pracownik, któremu powierzono wykonywanie zadań służby bhp, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp. Właściwy państwowy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi. Oznacza to, że jeżeli inspektor pracy stwierdzi w konkretnym przypadku występowanie dużych zagrożeń zawodowych w zakładzie pracy, uzasadniających utworzenie służby bhp, to może on nakazać pracodawcy (zatrudniającego do 100 pracowników) jej utworzenie w miejsce powierzenia wykonywania zadań tej służby pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub specjaliście spoza zakładu pracy. Inspektor pracy w wyniku kontroli może również nakazać pracodawcy zwiększenie liczebności pracowników wykonujących zadania służby bhp w zakładzie.
Nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła art. 23711a, w którym stwierdza się, że pracodawca ma obowiązek konsultowania działań dotyczących w szczególności:
a) zmian w organizacji pracy i wyposażaniu stanowisk pracy, substancji i procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego,
b) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
c) tworzenia służby bhp lub powierzania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej,
d) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
e) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca jest obowiązany do zapewnienia odpowiednich warunków do przeprowadzenia tych konsultacji, a zwłaszcza aby odbywały się one w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia
U pracodawcy, u którego została powołana tzw. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy, konsultacje mogą być prowadzone w ramach tej komisji, natomiast uprawnienia, o których była mowa wyżej, przysługują pracownikom lub ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji. Art. 23711a Kodeksu pracy gwarantuje, że pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji z tytułu ich działalności. Dotyczy to również pracowników lub ich przedstawicieli uczestniczących w Komisji bhp.
Komisje te jako swój organ doradczy i opiniodawczy powołuje pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników. Nie ma jednak przeszkód prawnych, aby Komisje takie były powoływane u pracodawców zatrudniających mniejszą liczbę pracowników. Nie można zabronić w pełni samodzielnemu pracodawcy podejmowania inicjatyw zmierzających do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Wielu pracodawców w praktyce źle kojarzy owe Komisje bezpieczeństwa i higieny pracy, ponieważ ich źródło miało miejsce jeszcze w poprzednim systemie społeczno-gospodarczym, natomiast w praktyce w dużych zakładach pracy z wieloma zagrożeniami mogą one być partnerem dla pracodawcy.
W skład Komisji bezpieczeństwa i higieny pracy w równej liczbie wchodzą przedstawiciele pracodawcy oraz przedstawiciele pracowników, tj.:
a) pracodawca,
b) pracownicy służby bhp,
c) lekarz sprawujący w zakładzie profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami,
d) zakładowy społeczny inspektor pracy,
e) przedstawiciele pracowników – wybrani przez zakładową organizację związkową, a w przypadku gdy u pracodawcy nie działa organizacja związkowa przez pracowników w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

W praktyce wielu pracodawców nie wie jak wybrać przedstawiciela załogi do konsultowania z nim treści różnego rodzaju wewnątrzzakładowych aktów prawnych. Przepisy prawa pracy nie regulują tej materii i istnieje dowolność, jednakże aby zostały zachowane zasady demokracji. Może to mieć miejsce na zebraniu lub podczas przerwy w pracy i najlepiej sporządzić na ww. okoliczność notatkę z wybrania przedstawiciela załogi.
Przewodniczącym Komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona. Ze względu na fakt, że przepisy Kodeksu pracy nie precyzują kto może być tą osobą uprawnioną i upoważnioną do udziału w pracach komisji, należy przyjąć, że może to być osoba sprawująca nadzór w sprawach z zakresu bhp, w zakładzie na przykład zastępca prezesa, dyrektora. Jednakże owy nadzór nad problematyką bhp powinien być zawarty w zakresie obowiązków lub w jakimś innym dokumencie wewnątrzzakładowym np. statucie spółki. Osobą, o której mowa wyżej, może być także pracownik służby bhp, który chociażby z założenia powinien posiadać największą wiedzę w omawianej materii. W praktyce najlepiej sprawdza się wariant, że przewodniczącym Komisji bhp jest pracodawca, który ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie . Z kolei wiceprzewodniczącym Komisji jest zakładowy społeczny inspektor pracy albo przedstawiciel pracowników. Posiedzenia Komisji odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej niż raz na kwartał, a za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedzeniach Komisji bhp pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Przypisy prawne:
1. Ustawa Kodeksu pracy (Dz. U. Nr 213 z 2003 r., poz. 2081)

Robert Gorczyca
prawnik, państwowy starszy
inspektor pracy