Prawo

Urlop wypoczynkowy

Od dnia 01.01.2004 r. minimalny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 20 dni roboczych.

Do takiego wymiaru urlopu mają prawo pracownicy zatrudnieni krócej niż 10 lat. Tak więc został usunięty z przepisów Kodeksu pracy zapis o 18-dniowym wymiarze urlopu wypoczynkowego. Okres zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, jest ustalany na dotychczasowych warunkach, a zatem do okresu tego wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób rozwiązania stosunku pracy. Obecnie jest to już bez znaczenia, ale jeszcze kilka lat temu sposób rozwiązania stosunku pracy np. w trybie art. 52 Kodeksu pracy skutkował zmianą uprawnień urlopowych. Zachowano natomiast dotychczasowy wymiar urlopu wypoczynkowego dla pracowników dysponujących co najmniej 10-letnim stażem pracy tj. 26 dni roboczych.
Znowelizowany Kodeks pracy w sposób korzystniejszy określił zasady nabywania prawa do urlopu wypoczynkowego przez pracowników podejmujących pierwszą pracę na podstawie umowy o pracę. Przepisy przyznają pracownikowi podejmującemu pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podejmuje taką pracą, prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze proporcjonalnym odpowiadającym 1/12 wymiaru urlopu przysługującego takiemu pracownikowi po przepracowaniu roku. Wymiar urlopu wypoczynkowego dla pracownika podejmującego pierwszą w życiu pracę na podstawie stosunku pracy jest zatem ustalany do końca roku kalendarzowego, w którym pracownik podjął taką pracę, po pierwsze – w wymiarze proporcjonalnym, po drugie – z upływem każdego miesiąca pracy. Jeżeli więc pracownik do końca roku kalendarzowego, w którym podjął piewszą w życiu pracę na podstawie umowy o pracę przepracował jedynie dwa kolejne miesiące, to z upływem każdego z nich nabędzie prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi po przepracowaniu roku. W myśl nowych przepisów pracownik nabywa prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym następującym po roku, w którym podjął pierwszą w życiu pracę w ramach stosunku pracy. Nowe przepisy “przyspieszają” moment nabycia przez pracownika prawa do urlopu likwidując okres wyczekiwania na kolejny urlop, który dotychczas przypadał między nabyciem przez pracownika prawa do pierwszego pełnego urlopu (z upływem 1 roku pracy) i nabyciem prawa do kolejnego urlopu (rok kalendarzowy następujący po rocznym okresie pracy). W niektórych przypadkach nadal jednak trzeba będzie stosować do pracowników dotychczasowe przepisy Kodeksu pracy. Dotyczy to pracowników, którzy do dnia 01.01.2004 r. nie nabyli jeszcze prawa do kolejnego urlopu.
Z kolei pracownicy zatrudnieni przy pracy sezonowej np. w okresie kampanii buraczanej, w sezonie grzewczym, w zakresie uprawnień urlopowych, zostali zrównani z pozostałymi pracownikami. Zrezygnowano bowiem z dotychczasowej odrębności urlopowej tj. 1,5 dnia za przepracowany miesiąc, co w konsekwencji było dla takich pracowników niekorzystne. Obecnie do pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę sezonową stosuje się zasady ogólne Kodeksu pracy w zakresie urlopów wypoczynkowych.
Znowelizowane przepisy Kodeksu pracy określiły nowe zasady ustalania wymiaru urlopu wypoczynkowego dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. Obecnie wymiar urlopu wypoczynkowego dla takiej grupy osób ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy np. gdy pracownik jest zatrudniony na 1/2 etatu to przysługuje mu połowa urlopu z jego wymiaru. Tak więc podstawa ustalania owej proporcji jest przysługujący danemu pracownikowi urlop wypoczynkowy 20 lub 26-cio dniowy, tak jakby był to pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Tak więc pracownik zatrudniony na 1/2 etatu, który ma staż pracy powyżej 10 lat i mający prawo do 26 dni urlopu, ma tylko 13 dni urlopu wypoczynkowego. Jeżeli w trakcie roku dojdzie do zmiany wymiaru czasu pracy zatrudnionego pracownika np. z pełnego wymiaru czasu na niepełny wymiar, to odpowiedniej korekcie powinien ulec także wymiar urlopu wypoczynkowego. Należy od dnia zmiany wymiaru czasu pracy obliczyć urlop w postaci proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy. W każdym jednak przypadku łączny wymiar urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym, w którym pracownik ma zmieniony wymiar czasu pracy, nie może przekroczyć 20 lub 26 dni, czyli wymiaru urlopu należnego pracownikowi w pełnym wymiarze czasu pracy.
Od dnia 01.01.2004 r. obowiązują także nowe zasady udzielania urlopów wypoczynkowych dla pracowników zatrudnionych w niepełnym czasie pracy. Bez względu na to, w jakim systemie i rozkładzie czasu pracy pracownik jest zatrudniony, urlop wypoczynkowy jest udzielany wyłącznie w dni, które dla danego pracownika są dniami pracy i zgodnie z obowiązującym go harmonogramem czasu pracy. Oznacza to, że urlopu wypoczynkowego nie udziela się w dni, które są dla pracownika dniami wolnymi od pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. W poprzednim stanie prawnym obliczało się proporcje dni wolnych od pracy do dni roboczych i w ten sposób udzielało się urlopu wypoczynkowego. W praktyce wiele osób miało z tymdużo problemów i obecne uregulowanie w sposób czytelny, prosty i zrozumiały te wątpliwości wyjaśnia.
Z kolei przy udzielaniu urlopu wypoczynkowego znowelizowany Kodeks pracy przyjął zasadę, że 1 dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. W sytuacji pracowników zatrudnionych codziennie po 8 godzin pracy w stałych godzinach pracy nie ma ten fakt żadnego znaczenia, jednakże dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy lub w tzw. równoważnym systemie czasu pracy ma to istotne znaczenie.
Tak więc obecnie przy udzielaniu urlopu wypoczynkowego w dni robocze dla danego pracownika wymiar tego urlopu musi dokładnie odpowiadać dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w dniu, na który urlop wypoczynkowy ma być udzielony. Urlop powinien być zatem udzielony np. w wymiarze 12 godzin, jeżeli dzień pracy danego pracownika obejmuje 12 godzin. W praktyce jednak przy udzielaniu urlopu wymiar określony w dniach należy przeliczyć na godziny, aby można było dokonać rozliczenia, jakim wymiarem urlopu dysponuje pracownik po wykorzystaniu jego części. Tylko wyjątkowo urlop wypoczynkowy może być udzielony w dniu roboczym pracownika w wymiarze niższym niż peł-ny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w takim dniu. Taka sytuacja może powstać wówczas, gdy część urlopu pozostała pracownikowi do wykorzystania (np. 4 godziny) nie odpowiada pełnemu wymiarowi czasu pracy pracownika w dniu,
w którym miałby on korzystać z urlopu (np. jest to dzień pracy obejmujący 8 godzin pracy). W takim właśnie przypadku urlop wypoczynkowy jest udzielany na część dnia pracy. Tak więc jeżeli pracownik ma przyjść do pracy w danym dniu na 8 godzin pracy i ma zaległe 4 godziny urlopu wypoczynkowego do wybrania, to np. może 4 godziny później przyjść do pracy lub 4 godziny wcześniej z niej wyjść. Zawsze jednak musi to nastąpić po porozumieniu z pracodawcą.
Powyższe zasady udzielania urlopu wypoczynkowego dotyczą każdego pracownika. Powinny one być stosowane także do urlopu zaległego. Brak bowiem w przepisach regulacji zobowiązującej do udzielania urlopu zaległego na poprzednio obowiązujących zasadach tj. przed dniem 01.01.2004 r.
Znowelizowany Kodeks pracy ograniczył również liczbę przypadków, w których pracodawca ma obowiązek wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w naturze. Wypłacenie pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy jest ograniczone obecnie wyłącznie do przypadków ustania zatrudnienia, a więc do przypadków rozwiązania umowy o pracę lub jej wygaśnięcia. Zatem czasowa nieobecność pracownika w pracy spowodowana powołaniem go do czynnej służby wojskowej lub jej form zastępczych nie upoważnia pracownika do otrzymania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy do dnia powołania takiej służby.
W kwestii urlopu wypoczynkowego pracownika, który np. do dnia 31.12.2003 r. osiągnął 7-mio miesięczny okres zatrudnienia i jest to jego pierwsza praca w życiu zawodowym, to w 2004 r., a konkretnie 31.05.2004 r. pracownik ten nabędzie prawo do pierwszego pełnego urlopu wypoczynkowego. Do takiego pracownika przez pewien czas należało stosować stare przepisy o urlopach wypoczynkowych, regulujące prawo do pierwszego urlopu i prawo do kolejngo. Pracownik ten z końcem listopada 2003 r. nabył prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 1/2 urlopu należnego po przepracowaniu roku kalendarzowego. Prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego pracownik nabędzie z dniem 01.01.2005 r. Odrębną kwestią jest udzielenie urlopu wypoczynkowego temu pracownikowi. W tym zakresie mają zastosowanie nowe przepisy obowiązujące od 01.01.2004 r. Urlop powinien być udzielany w wymiarze 20 lub 26 dni i w dni robocze pracownika, w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.
Warto w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że wszyscy pracownicy, którzy w poprzednim roku mieli prawo do 18 dni urlopu wypoczynkowego, obecnie korzystają z 20 dni tego urlopu, a więc skorzystali na zmianie przepisów. Do czasu osiągnięcia co najmniej 10 letniego stażu pracy mają prawo do 20 dni urlopu, a później do 26 dni.
Należy podkreślić, że obecnie w okresie zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, można uwzględnić także trwające zatrudnienie u innego pracodawcy, jeżeli pracownik pozostaje jednocześnie w dwóch stosunkach pracy. Chodzi tu o tę część okresu niezaliczonego zatrudnienia u pracodawcy “podstawowego”, która przypada przed nawiązaniem stosunku pracy u “dodatkowego” pracodawcy. Jest to korzystne dla pracowników, którzy pracują w kilku miejscach na podstawie umowy o pracę.

mgr Robert Gorczyca prawnik, państwowy starszy inspektor pracy

Przepisy prawne:
1) Kodeks pracy (Dz. U. Nr 213 z 2003r., poz. 2081)
mgr Robert Gorczyca, prawnik
starszy państwowy inspektor pracy