Klimatyzacja

Sezon czyszczenia klimatyzacji samochodowej ruszył na dobre. Oprócz standardowego serwisu wiosennego zdarzają się także poważniejsze naprawy układu, w tym wymiana sprężarki. 

W przypadku zatarcia sprężarki usuwanie skutków takiego uszkodzenia jest oczywiste i raczej nikt nie kwestionuje konieczności wykonania płukania układu, wymiany osuszacza czy skraplacza. Można powiedzieć, że te czynności stają się standardem. Nie zawsze jednak uszkodzenie sprężarki skutkuje koniecznością tak szerokiego zakresu czynności naprawczych. Wielokrotnie wymieniane są jedynie sprężarka, osuszacz i element rozprężny – zawór bądź dysza dławiąca. Brakuje tu jednak najważniejszego elementu – diagnostyki – i odpowiedzi na pytanie: dlaczego sprężarka uległa uszkodzeniu? Jeśli podejdziemy do problemu bezkrytycznie, usuniemy skutki i wymienimy sprężarkę, to należy liczyć się z tym, że klient wróci z tą samą usterką – nie są to niestety odosobnione przypadki. Problem polega na tym, że tego typu wizyta klienta bywa mało komfortowa. 

Weryfikacja stanu uszkodzonej sprężarki (wymiana)
Po zdemontowaniu uszkodzonej sprężarki mamy możliwość weryfikacji uszkodzeń i wyciągnięcia wniosków istotnych z punktu widzenia diagnostyki układu. Zacząć należy od sprawdzenia portów przyłączeniowych i określenia konieczności płukania układu czy weryfikacji ilości oleju w sprężarce – co w przypadku sprężarek o zmiennej pojemności skokowej może wskazywać na problem z układem sterującym. Czynność dość prosta, o ile mamy do czynienia ze sprężarką bez wydzielonej komory korbowej lub taką, w której wydzielone są komora korbowa i korek olejowy. Dotyczy to nie tylko diagnostyki, ale i zalewania sprężarki olejem przy jej montażu w układzie klimatyzacji.
Można powiedzieć, że problem dotyczy sprężarek Denso serii 5SE/5SL, które nie mają korka wlewowego, więc zalanie ich olejem w standardowy sposób jest niemożliwe. Te modele montowane były w układach klimatyzacji samochodowej od roku 2000, pierwsze w pojazdach marki Toyota Yaris już w roku 1999. Problemy z montażem/wymianą sprężarek Denso 5SE/5SL to przede wszystkim brak powszechnej, dostępnej dla serwisów niezależnych, informacji o postępowaniu z nimi. Sprężarki tego prducenta stosowane w szerokiej gamie marek i modeli samochodów nie są jednostkowymi przypadkami, a dość często spotykanym problemem. W biuletynie technicznym z 20 września 2017 r. firma Denso opublikowała informacje i wymogi techniczne związane z wymianą tych modeli sprężarek. Podano tu ważne informacje:
- wszystkie sprężarki firmy Denso są fabrycznie napełnione właściwym olejem. Sprężarki typu 5SE/SL są napełnione olejem ND oil 8 „DEC” (odpowiednik PAG 46 z podwójnie zamkniętymi wiązaniami chemicznymi). W wielu przypadkach ilość oleju, którym napełniona jest nowa sprężarka Denso, odpowiada ilości oleju dla całego układu klimatyzacji. Dlatego każdorazowo przed montażem nowej sprężarki należy sprawdzić, czy ilość oleju znajdująca się w sprężarce odpowiada danym technicznym producenta pojazdu;
- sprężarki typu 5SE/SL nie są wyposażone w korek spustowy oleju, z tego powodu nie jest możliwe dostosowanie ilości oleju do układu. Przed montażem nowej sprężarki konieczne jest wypłukanie układu z pozostałości oleju, który znajduje się w chłodnicy klimatyzacji, przewodach i parowniku;
- montaż sprężarki bez wcześniejszego wypłukania systemu klimatyzacji grozi „blokadą olejową” na układzie tłok – cylinder – płyta zaworowa, a w konsekwencji prowadzi do uszkodzenia nowej sprężarki ze względu na nadmiar oleju w układzie.

W przypadku wszystkich sprężarek firmy Denso typu 5SE/SL należy zwrócić szczególną uwagę na ilość oleju oraz na fakt, czy układ został wypłukany przed montażem nowej sprężarki.
Oprócz tych ważnych dla serwisu informacji producent podał także listę modeli samochodów z określeniem ilości oleju w sprężarkach, a co za tym idzie – ilości oleju dla całego układu (patrz tabela). Postępowanie z tymi sprężarkami oraz określenie ilości oleju w układzie i sprężarce może uchronić serwis przed negatywnymi skutkami nadmiernej ilości oleju w układzie, szczególnie jeśli podczas jego naprawy podana zostanie dodatkowa ilość oleju wraz z czynnikiem chłodzącym przy napełnieniu automatem serwisowym.
Posiadając te informacje, można bez obaw przystąpić do prac naprawczych i wymiany sprężarki. Problemem nierozwiązanym pozostaje odpowiedź na pytanie: ile oleju zostało w sprężarce i wykluczenie niesprawności układu sterowania sprężarką. Kompresory te zasługują na szczególną uwagę również ze względu na zmiany w sposobie sterowania pracą sprężarki w układzie klimatyzacji. Z założenia producenta wynika, że sprężarki o zmiennej pojemności skokowej sterowane są sygnałem PWM, który zmienia pojemność sprężarki wraz ze zmianą prędkości obrotowej silnika – płynna zmiana wydajności. Ale to tylko założenia producenta sprężarki. 

Fot. 1. Zastosowanie imitacji mechanicznego zaworu sterującego (czerwona strzałka)

Sterowane inaczej niż zwykle
Niestety sposób wykorzystania tego rozwiązania w wielu przypadkach różni się od założonego. Producenci samochodów zmienili sposób sterowania sprężarką, traktując elektrozawór sprężarki jak sprzęgło elektromagnetyczne. To rozwiązanie spotkać można w Suzuki SX4, Toyocie Avensis czy w niektórych modelach Opla. Elektrozawór zasilany jest napięciem 12 V, przy którym elektrozawór ma pełne otwarcie, a tym samym sprężarka tłoczy z pełną pojemnością skokową – maksymalną wydajnością. 
Typowy błąd w diagnostyce tych układów to bezkrytyczne opieranie się na schemacie elektrycznym układu sterowania. W sytuacji kiedy na schemacie zaznaczony został przekaźnik, a także zasilanie 12 V, wówczas mierząc napięcie zasilające elektrozawór w trakcie pracy układu, rzadko który serwisant zwróci uwagę na drobny, ale ważny szczegół. Elektrozawór będzie zasilany nawet w sposób ciągły, ale tylko na wolnych obrotach silnika. Zwiększając prędkość obrotową silnika, a co za tym idzie – wydajność sprężarki, elektrozawór pracował będzie jak sprzęgło elektromagnetyczne, w cyklach załącz – wyłącz. Ciągła praca sprężarki z pełną pojemnością i wydajnością – niezależnie od obrotów silnika – kończy się zazwyczaj rozszczelnieniem na wale korbowym, a w dalszej kolejności uszkodzeniem układu tłocznego sprężarki. Uszkodzenia te to skutek nieprawidłowej pracy sprężarki i utraty oleju w komorze wału korbowego. Wracamy zatem do diagnostyki układu i wyciągnięcia wniosków ze stanu technicznego zdemontowanej z układu sprężarki.
W modelach kompresorów Denso serii SE/5SL nie ma korka olejowego i nie ma prostej możliwości oceny ilości oleju w komorze korbowej. Jedyna metoda to zdemontowanie sprzęgła z uszkodzonej sprężarki, wykręcenie jednej ze śrub montażowych korpusu i zlanie, a następnie pomiar ilości oleju. Te czynności zabierają czas, którego brakuje szczególnie podczas sezonu czyszczenia klimatyzacji. Zapewniam jednak, że warto go na to poświęcić.
O ile powszechna staje się wiedza o wpływie sygnału sterującego PWM na żywotność i uszkodzenia sprężarek o zmiennej pojemności skokowej – nie tylko produkowanych przez Denso, ale i innych producentów – o tyle problemem jest diagnostyka i naprawa układów, w których tego typu sprężarki sterowane są jak sprężarki ze sprzęgłem elektromagnetycznym. Zmierzenie się z tego typu usterkami stanowi dla serwisu poważny problem.

Niespodzianki 
Wymieniając sprężarkę, mamy dziś szerokie możliwości wyboru. Na rynku dostępne są urządzenia oryginalne, nowe, regenerowane itd. Kupując sprężarkę oryginalną lub oryginalną regenerowaną, mamy pewność, że jej parametry spełniają wymagania układu, do którego ma być montowana. Należy tu jednak zrobić zastrzeżenie, że regeneracja wykonywana jest zgodnie z wymogami technicznymi, nie polega jedynie na wymianie uszczelnienia i malowaniu korpusu, z czym również można się spotkać. 
Regenerując sprężarki klimatyzacji, od wielu lat obserwujemy zmiany na rynku, również te dotyczące bezpośrednio producentów, którzy jak chociażby firrma Denso, w ofercie posiadają możliwość regeneracji – co jeszcze kilka lat temu nie było możliwe. To wpływ działań proekologicznych wymuszanych przez środowiska społeczne i polityczne. Szczególną uwagę należy zwrócić na tzw. zamienniki oferowane przez importerów lub firmy sieciowe dystrybuujące części samochodowe. Okazuje się, że importowane zamienniki sprężarek oryginalnych stanowić mogą znaczący problem. W przypadku sprężarek, w których wykorzystano inny rodzaj układu tłocznego, a te wyglądem przypominają wymontowaną z auta, najczęściej różnicę może zauważyć jedynie fachowiec dobrze znający temat. Nie stanowi to zagrożenia i jest dopuszczalne. Przykładem może być zamiennik dla sprężarek typu Visteon VS16, w których zastosowano układ tłoczny ze sprężarki typu Ford FS10. Tak zbudowany kompresor działa bez zastrzeżeń – śmieszny może wydawać się jedynie fakt zastosowania imitacji mechanicznego zaworu sterującego, chyba tylko po to, żeby sprężarka wyglądała jak oryginał (fot. 1).
To co śmieszne, ale niewpływające negatywnie na pracę kompresora można tolerować. Gorzej, jeśli taka imitacja dotyczy elementu takiego jak bezpiecznik ciśnieniowy, montowany na wyjściowym porcie wysokiego ciśnienia sprężarki. Jak każdy bezpiecznik, zastosowany jest nie bez przyczyny, a w przypadku awarii układu ma za zadanie obniżyć nadmierne ciśnienie. Większość sprężarek klimatyzacji ma wspólny pasek napędowy z pozostałym osprzętem silnika, a zablokowanie lub zerwanie go w trakcie jazdy z powodu awarii sprężarki może mieć poważne skutki, nie tylko finansowe. To niestety nie jest śmieszne, ale niebezpieczne (fot. 2).
Na zdjęciu 2 wyraźnie widać normalny zawór bezpieczeństwa (zielona strzałka) i korek wykręcony ze sprężarki (strzałka czerwona). Patrząc z zewnątrz, nie ma możliwości określenia, który z nich jest normalnym zaworem, a który fałszywą zaślepką! Jeśli serwisant nie jest tego świadomy i kupuje sprężarkę zamiennik nawet w renomowanej hurtowni, musi liczyć się z tym, że nie wszyscy dystrybutorzy, sprzedawcy sprężarek zamienników, wiedzą, w jaki sposób zweryfikować i określić jakość produktu przed wprowadzeniem na rynek. Warto więc kierować się nie tylko ceną zakupu, ale i tym, co za tę cenę dostaniemy. 
Prowadząc od lat regenerację sprężarek klimatyzacji, mamy w ofercie również sprężarki zamienniki, których stan techniczny i jakość oceniane są na etapie realizacji zamówień. Czy taki komfort mają inni dystrybutorzy, można wątpić, bo inaczej tego przykładu nie mógłbym przywołać. Serwisom pozostaje liczyć na sprawdzonego dostawcę lub samemu sprawdzać stan i jakość zakupionej sprężarki, pod warunkiem, że są świadomi, na co zwrócić uwagę.

Tabela. Lista modeli samochodów z określeniem ilości oleju w sprężarkach

J.J. Sobierański
A. Mańkowski
Laser Sp. z o.o. Sp. K.