Paliwa i oleje

Ekspansja rynkowa olejów w klasie lepkości SAE 5W-30 trwa od 1 listopada 2004 roku, czyli od publikacji specyfikacji ACEA 2004, w której po raz pierwszy pojawiły się „skrojone” pod tę klasę lepkości kategorie jakościowe: C1, C2 i C3. Kres rozwoju olejów o tej lepkości nastąpił 1 grudnia 2016 r., czyli wraz z datą wprowadzenia (z myślą o olejach SAE 0W-20) do specyfikacji jakościowej ACEA kategorii C5.

W chwili obecnej udział rynkowy olejów o lepkości SAE 5W-30 szacuje się na blisko 50%, jednak jest to bardzo zróżnicowana kategoria, która obejmuje co najmniej 10 typów profili jakościowych. Publikowany artykuł wyjaśnia różnice pomiędzy olejami w klasie SAE 5W-30 dostępnymi na rynku. Bezpośrednią przesłanką powstania publikacji są nieścisłości pojawiające się w zapytaniach użytkowników, wynikające prawdopodobnie z braku znajomości zmian ewolucyjnych, jakie nastąpiły w tej grupie produktów w ostatnich latach.
Do 2004 roku, czyli do czasu pojawienia się specyfikacji jakościowej ACEA 2004, oleje w klasie SAE 5W-30 spełniały lub przewyższały wymagania ogromnej większości producentów samochodów i traktowane były jako najdroższa, energooszczędna wersja olejów w klasach lepkości 15W-40, 10W-40 i 5W-40 wg SAE. Wyjątek stanowiły oleje przeznaczone do samochodów marki Ford, charakteryzujące się obniżoną lepkością HTHS o jakości WSS-M2C-913A/B. W przełomowym roku 2004 w specyfikacji ACEA pojawiły się wymagania dla olejów o obniżonej zawartości SAPS (skrót od: siarka, fosfor, popioły siarczanowe), a OEM-y (producenci samochodów), mając na uwadze wpływ oleju na zużycie paliwa, zaczęły szeroko rekomendować oleje o lepkości SAE 5W-30 na wymiany serwisowe – te o lepkości SAE 5W-30 zaczęły się od siebie różnić i przestały być olejami o zastosowaniach uniwersalnych. Istotnym etapem rozwoju olejów w klasie SAE 5W-30 było również wprowadzenie w 2008 roku do specyfikacji ACEA klasy jakości C4 oraz publikacja wielu norm jakościowych OEM niemożliwych do spełnienia przez oleje wyższych lepkości.

W przypadku olejów w klasie lepkości SAE 5W-30 najbardziej rygorystycznym poziomem jakości są normy ustanowione przez koncern Mercedes, a ogromną większość olejów w klasie SAE 5W-30 można pogrupować, przyjmując za kryterium spełnienie wymagań jednej z norm: 229.3, 229.5, 229.31, 229.51 i 229.52. Normy 229.3 i 229.5 oznaczają wymagania dla olejów do samochodów z silnikami benzynowymi i Diesla sprzed obowiązywania normy emisyjnej Euro 4 i niektórych nowszych samochodów z silnikami benzynowymi. Normy 229.31, 229.51 i 229.52 z kolei oznaczają wymagania wobec olejów głównie dla silników wysokoprężnych spełniających normy emisyjne Euro 4 i Euro 5 (silniki z filtrami cząstek stałych), ale mogą być też stosowane w silnikach benzynowych.
Kluczowe różnice w fizykochemii pomiędzy wymaganiami wymienionych norm MB przedstawiano w tabeli 1. Ze względu na niższą odparowalność oleje klas 229.5, 229.51 i 229.52 należy uznać za bardziej zaawansowane technologicznie i trwalsze, co przekłada się na dłuższą zdolność do ochrony silnika w porównaniu, odpowiednio, z olejami klas 229.3 i 229.31. Oleje o jakości MB 226.51 są przeznaczone do samochodów tej marki wyposażonych w silniki Diesla wyprodukowane przez koncern Renault. Porównując ceny olejów SAE 5W-30 dostępnych na rynku, warto zatem zwrócić uwagę, czy zestawiamy ze sobą oleje o tej samej, czy różnych specyfikacjach MB.
Oleje charakteryzowane poziomami jakości wg Mercedesa i odpowiednimi normami innych producentów, które przedstawiono w tabeli 2, są najpopularniejszymi olejami w klasie lepkości SAE 5W-30 na rynku, gdyż znajdują zastosowanie zarówno w samochodach koncernów niemieckich, jak i koreańskich, których na rynku polskim jest najwięcej.

Znacznie mniejszy potencjał rynkowy mają oleje, których profile jakościowe zebrano w tabeli 3. Produkty te nie zawierają norm jakościowych MB w swoich konfiguracjach jakościowych.
Typ nr 6 (w tabeli 3) to olej przeznaczony głównie do starszych silników samochodów marki Ford, a typ nr 8 to olej przeznaczony do starszych (Euro 5) samochodów koncernu PSA. Typ nr 10 to z kolei olej przeznaczony głównie do samochodów amerykańskich i azjatyckich, jakkolwiek jest on także popularny pośród pewnej grupy użytkowników samochodów marki Opel w Europie. Typy nr 7 i 9 to oleje najtańsze, o najuboższych konfiguracjach jakościowych, przeznaczone głównie do najstarszych samochodów, tj. tych sprzed roku 2011, znajdujących się w okresie pogwarancyjnym, następujących marek: Chevrolet, Chrysler, Citroën, Fiat/Lancia, Ford, Honda, Hyundai, Jaguar, Kia, Land Rover, Mitsubishi, Nissan, Opel/Vauxhall, Renault, Saab, Subaru, Suzuki, Toyota i Volvo.
Analizując profile jakościowe olejów zamieszczone w tabelach 2 i 3, należy zauważyć, że od kilku lat klasa jakości API CF posiada w klasyfikacji API status „nieaktywny” (obsolete), nie ma zatem możliwości testowania nowych formulacji olejów na zgodność z jej wymaganiami, toteż w opisach wielu olejów w klasie SAE 5W-30 jakość API CF nie jest już deklarowana. Również od kilku lat koncern Volkswagen dla nowych formulacji olejów przestał wydawać aprobaty na kombinację klas jakościowych: 502.00/505.00/505.01 – możliwe jest tylko pozyskanie aprobaty na kombinacje 
505.00/505.01 lub 502.00/505.00 Wobec zmiany wymagań dla normy PSA B71 2290 z 2017 roku jakość ta nie jest dłużej deklarowana łącznie z innymi normami OEM, takimi jak w profilach nr 2 i 3 (tabela 2) na etykietach produktów. Profil oleju nr 3 różni się od profilu nr 4 spełnieniem wymagań zarówno dla klasy C2, jak i C3 wg ACEA. Oleje takie wykonane są w charakterystycznej dla klasy ACEA C3 lepkości HTHS wynoszącej 3.5 cP, ale w teście CEC L-54-96 (M111) wykazują minimalnie 2,5-procentowy wzrost energooszczędności wobec oleju referencyjnego RL 191, co umożliwia deklarację również klasy ACEA C2 na ich etykietach.
O wspomnianym na wstępie istotnym znaczeniu rynkowym olejów w klasie SAE 5W-30 świadczy zainteresowanie ich producentów pozyskiwaniem formalnych aprobat OEM. W tabeli 4 zestawiono liczbę aktywnych aprobat Mercedesa na omawiane w publikacji klasy jakościowe wraz z udziałem procentowym olejów w klasie SAE 5W-30 pośród nich.
Najwięcej producentów olejów decyduje się inwestować w rozwój i aprobować swoje produkty w zakresie zaawansowanej klasy jakości MB 229.51. Na aprobowanie swoich produktów w zakresie norm MB 229.3 i MB 229.5 (oleje do samochodów bez filtrów cząstek stałych) decyduje się ponad 35% mniej producentów, którzy zdecydowali się na zgłoszenie do certyfikacji produktu o jakości MB 229.31, MB 229.51 i MB 229.51 (oleje do samochodów z filtrami cząstek stałych). Przy czym pośród zaaprobowanych w zakresie MB 229.51 olejów te klasy SAE 5W-30 stanowią aż blisko 70%. Podobnej obserwacji można dokonać po analizie listy olejów formalnie zaaprobowanych przez GM w zakresie normy Dexos 2 – prawie 70% z nich stanowią oleje w klasie lepkości SAE 5W-30. Oleje o jakości MB 229.51 i jakościach powiązanych powinny definitywnie znaleźć się w ofercie każdego punktu sprzedaży i/lub jego wymiany.
W przypadku wyboru oleju o lepkości SAE 5W-30 warto zastanowić się również nad jakością jego wykonania/produkcji. Na etapie analizy etykiety warto rozróżnić, czy olej jest formalnie aprobowany przez producenta samochodu, czy tylko spełnia wymagania normy OEM. W przypadku jakości wg norm Mercedesa jakość olejów aprobowanych jest opisywana np. jako „MB-Approval 229.51”, a jakość olejów, które spełniają wymagania, jako „MB 229.51”. Dodatkowo na opakowaniach olejów formalnie aprobowanych przez Mercedesa może być zamieszczany kod QR, który pozwala na weryfikację aprobaty produktu. Wysoką jakość wykonania gwarantują producenci deklarujący zgodność swojej produkcji z wymaganiami branżowego systemu zarządzania jakością podczas opracowywania, produkcji i wprowadzania na rynek olejów silnikowych o nazwie EELQMS4. Lista takich producentów znajduje się pod adresem www.sail-europe.eu/registrations/lubricant-marketers. Na liście, o której mowa, zawarta jest również informacja o markach produktów produkowanych w zgodzie z wymaganiami EELQMS. Produkty firm znajdujących się na tej liście sygnatariuszy zgodności z EELQMS są badane w sposób niezależny i wyrywkowy na zgodność z wymaganiami klas jakościowych zawartymi na ich etykietach, co zwiększa prawdopodobieństwo zakupu rzetelnie wykonanego produktu. Od niedawna producenci tego typu olejów mogą, choć nie muszą, umieszczać logo EELQMS (rys. 1) na etykietach swoich produktów, co znacznie ułatwia ich identyfikację na półkach sklepowych.