Jednym z podstawowych warunków bezpieczeństwa ruchu drogowego jest panowanie kierowcy nad prędkością jazdy w każdej chwili. Z tego względu stan techniczny układu hamulcowego pojazdów dopuszczonych do ruchu nie może budzić zastrzeżeń.
Rys.1. Zespół napędowy lewy urządzenia rolkowego RHO-6 firmy Unimetal: 1 – rama zewnętrzna, 2 – bęben napędowy, 3 – rolka sygnalizacji poślizgu, 4 – śruby rozpierające
Skuteczne, sprawne i niezawodne działanie układu hamulcowego pojazdów samochodowych stanowi podstawowy czynnik ich bezpiecznego użytkowania.
Urządzenia stosowane do oceny stanu technicznego układu hamulcowego pojazdów można podzielić na następujące grupy:
- przyrządy do oceny wstępnej;
- urządzenia do badań stanowiskowych układu hamulcowego (do badania instalacji powietrznej, do oceny skuteczności działania hamulców, do badania hamulca najazdowego, do diagnozowania układów przeciwblokujących, do badania zespołów);
- przyrządy do badania układu hamulcowego w czasie prób drogowych.
W stacjach kontroli i obsługi pojazdów powszechne zastosowanie znalazły dwie metody oceny skuteczności działania hamulców:
- quasi-statyczna, polegająca na napędzaniu kół jezdnych jednej osi nieruchomego pojazdu za pomocą urządzenia rolkowego i pomiarze wartości sił hamowania;
- dynamiczna, polegająca na ocenie skuteczności działania hamulców na podstawie próby rzeczywistego hamowania pojazdu na stanowisku płytowym z określonej prędkości.
Rys. 2. Jednostka sterująco-wskaźnikowa (szafa przyłączeniowa z komputerem i monitorem) urządzenia rolkowego RHO-6/L: 1 – panel przyłączeniowy, 2 – komputer, 3 – klawiatura, 4 – mysz, 5 – monitor,
6 – drukarka, 7 – wyłącznik główny, 8 – wyłącznik awaryjny.
Metoda quasi-statyczna jest metodą uniwersalną i nadaje się do badania różnych typów pojazdów (motocykle, samochody osobowe, ciężarowe, autobusy). Za pomocą tej metody można wykryć nieprawidłowości w pracy układu hamulcowego (np. owalność bębna, nierównomierne zużycie szczęk). Można ją wykorzystać w urządzeniach diagnostycznych, stosując odpowiednie układy pomiarowe i rejestrujące. Stosowane w tej metodzie stanowiska są nazywane rolkowymi ze względu na konstrukcyjne rozwiązanie napędu kół pojazdu. Stanowiska rolkowe różnią się przede wszystkim zakresami pomiarowymi oraz rozwiązaniami konstrukcyjnymi układów napędowych i pomiarowych. Prędkość obwodowa rolek napędowych zawiera się w granicach 2,0-6,0 km/h. Warunki pomiarów są zbliżone do statycznych, stąd nazwa metody. Należy podkreślić, że warunki pomiarów na stanowisku rolkowym różnią się od występujących na drodze. Nie działają opory powietrza, inne są zmiany obciążenia pionowego osi jezdnych (w czasie hamowania nie występuje dociążenie kół osi przedniej i odciążenie kół osi tylnej). Pojazdy w czasie badań nie są w pełni obciążone. Występują trudności w pomiarze dużych wartości sił hamowania. W związku z tym, przy nacisku na pedał hamulca mniejszym niż wymagany, dochodzi do blokowania kół. W celu uniknięcia tego utrudnienia wykorzystuje się urządzenia dociążające badaną oś lub tzw. metodę ekstrapolacji wyników pomiarów.
Metoda dynamiczna umożliwia ocenę skuteczności działania hamulców na stanowisku płytowym podczas próby rzeczywistego hamowania pojazdu z określonej prędkości. Stosuje się stanowiska składające się z dwóch lub czterech zespołów pomiarowych. Każda płyta pomiarowa ma oddzielny układ pomiarowy. W czasie badań siły hamowania pojazd wjeżdża na urządzenie płytowe z prędkością 10-20 km/h. Gdy koła znajdują się na płytach pomiarowych, kierowca hamuje. W tej metodzie problemem jest powtarzalność wyników pomiarów. Wynika to z trudności zachowania stałej prędkości wjazdu na stanowisko oraz ustalenia sposobu i chwili nacisku na pedał hamulca. Duży wpływ na dokładność badań wywiera masa płyty pomiarowej (bezwładność płyty). Zaletą metody dynamicznej jest przebieg pomiaru w warunkach takich, jakie występują podczas hamowania na drodze (dynamiczny rozkład sił nacisku na osie pojazdu).
Rys. 3. Przyrząd do pomiaru siły nacisku na pedał hamulca: 1 – czujnik tensometryczny siły, 2 – miernik nacisku na pedał hamulca.
Poglądy dotyczące badania skuteczności hamowania pojazdów są w wielu krajach zróżnicowane, co zostało uwzględnione w zapisach Dyrektywy UE nr 96/96/WE. Z analizy tekstu tej dyrektywy wynika, że brak jest jednolitych zasad pomiarów skuteczności działania układów hamulcowych, w szczególności pneumatycznych. Zarówno metoda
jednopunktowa, dwupunktowa, czy pomiar ciągły siły hamowania w funkcji ciśnienia powietrza w siłowniku jest dozwolony. Panuje powszechny pogląd, że obciążanie pojazdu podczas pomiaru jest znacznie lepszym sposobem wyznaczania wskaźnika skuteczności hamowania, niż ekstrapolacja dla nieobciążonego pojazdu.
Przykładowo we Francji określanie skuteczności hamowania dla pojazdów ciężkich odbywa się w warunkach pełnego obciążenia (z wyjątkiem autobusów). Metodyka badania stosowana w Niemczech opiera się na wyżej wymienionej dyrektywie. Dokonuje się pomiarów pojazdów nieobciążonych; skuteczność hamulców w stanie obciążonym jest liczona za pomocą metody ekstrapolacji dwu-punktowej.
Sposób badania przyjęty do stosowania w Polsce jest również zgodny z Dyrektywą 96/96/WE. Pomiary wykonuje się dla pojazdu nieobciążonego i stosuje się metodę ekstrapolacji, podobnie do procedur niemieckich i szwedzkich.
Obowiązująca w Polsce instrukcja badania skuteczności działania hamulców nakazuje określić wskaźnik skuteczności hamowania pojazdu zmierzony na podstawie pomiaru sił hamowania w odniesieniu do nacisku od dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu. Dopuszczalną masę całkowitą pojazdu przyjmuje się na podstawie danych zawartych w dowodzie rejestracyjnym pojazdu, tabliczce znamionowej lub sumując masę własną i dopuszczalną ładowność pojazdu (dla ciągników siodłowych dopuszczalną ładownością jest dopuszczalny nacisk na siodło ciągnika).
Jeżeli zmierzony wskaźnik skuteczności hamowania nie osiąga wymaganej wartości, należy wyznaczyć obliczeniowy wskaźnik skuteczności hamowania (metodą ekstrapolacji) i porównać jego wartość z wymaganiami.
Dla pojazdów członowych obowiązujące w Polsce przepisy dopuszczają określanie wskaźnika skuteczności hamowania (również obliczeniowego) pojedynczo dla każdej osi.
Poważnym problemem jest także badanie tzw. dopasowania układów hamulcowych w zespołach pojazdów złożonych z pojazdu samochodowego i naczepy lub przyczepy. W takim przypadku uruchomienie hamulca roboczego lub awaryjnego powinno zapewnić odpowiednie ujednolicenie hamowania obu pojazdów w stosunku do ciśnienia powietrza na złączu sterującym tak, aby siła na sprzęgu pomiędzy obu pojazdami była bliska zeru.
Wydaje się słusznym pogląd, że w przypadku badania układów hamulcowych ciężkich pojazdów (z powietrznym uruchamianiem hamulców) pełniejszą informację diagnostyczną uzyskuje się określając wskaźnik skuteczności hamowania dla każdej osi oddzielnie. Wymaga to jednak wyposażenia urządzeń do badania sił hamowania w zespół wagi (nie wystarczy znajomość dopuszczalnej masy całkowitej z dowodu rejestracyjnego) oraz odpowiednią liczbę czujników do pomiaru ciśnienia w pneumatycznych układach przenoszących.
W dalszej części artykułu zostaną dokładniej opisane urządzenia do oceny skuteczności działania hamulców metodą quasi-statyczną (urządzenia rolkowe do kontroli działania hamulców).
Charakterystyka techniczna
Stanowiska rolkowe do badania hamulców metodą quasi-statyczną ze względu na zakres pomiarowy dzielą się na:
- stanowiska do badania hamulców w samochodach osobowych i dostawczych;
- stanowiska do badania hamulców w samochodach ciężarowych i autobusach;
- stanowiska uniwersalne.
Ze względu na konstrukcję układu pomiarowego rozróżnia się urządzenia:
- z hydraulicznym układem pomiarowym;
- z elektrycznym układem pomiarowym (czujniki tensometryczne lub indukcyjne).
Niezależnie od typu urządzeń rolkowych ich ogólna zasada działania i budowa są podobne. Podstawowe różnice konstrukcyjne wynikają z zakresu dopuszczalnego obciążenia urządzenia i rodzaju układu pomiarowego, a szczegółowe są wynikiem doskonalenia kolejnych wersji odznaczających się lepszą funkcjonalnością i wygodą wykonywania pomiarów.
Urządzenia rolkowe do badania układów hamulcowych w samochodach osobowych oraz ciężarowych wytwarzane są przez znane firmy np.: Beissbarth, Bosch, Cartec, Hofmann, Maha, Unimetal. Niektóre z nich oferują również urządzenia rolkowe uniwersalne.
W tabeli poniżej przedstawiono podstawowe dane techniczne produkowanych przez firmę Unimetal urządzeń rolkowych do kontroli działania hamulców: w pojazdach o dmc do 3,5 t (RHO-6), w pojazdach o dmc powyżej 3,5 t (RH-30E) oraz w pojazdach o dmc do i powyżej 3,5 t – urządzenie uniwersalne RHE-30/6S.
W dalszej części bardziej szczegółowo opisano urządzenia rolkowe do kontroli działania hamulców wytwarzane przez firmę Unimetal.
Badania samochodów osobowych
Stanowisko rolkowe RHO-6 jest przeznaczone do kontroli działania hamulców w pojazdach o dmc do 3,5 t (również w ciągnikach rolniczych, motocyklach i przyczepach). Badanie motocykli odbywa się przy użyciu specjalnych nakładek. Urządzenie umożliwia także prowadzenie badań hamulców w pojazdach z nierozłączalnym napędem na cztery koła (opcja pozwalająca na odwracanie kierunku obrotów jednego zespołu napędowego). Istnieje możliwość wyboru automatycznego lub ręcznego trybu badań hamulców.
Zakres pomiarowy sił hamowania wynosi 0-6 kN, dopuszczalny nacisk osi badanego pojazdu 20 kN, prędkość obwodowa rolek napędowych 5 km/h, a zakres średnic obręczy kół 12-16” (motocykle 10-16”).
Urządzenie składa się z: dwóch zespołów napędowych (rys.1), jednostki sterująco-wskaźnikowej (rys. 2), obejmującej szafę przyłączeniową, komputer, monitor i drukarkę, tablicy wskaźnikowej (opcja), przewodowego przyrządu do pomiaru siły nacisku na pedał hamulca (rys. 3) i pilota zdalnego sterowania.
W zespołach napędowych do pomiaru sił hamujących wykorzystano elektroniczny układ pomiarowy z czujnikami tensometrycznymi. Zastosowanie bezprzewodowego pilota zdalnego sterowania ułatwia obsługę i umożliwia badanie z miejsca kierowcy. W stanowisku zastosowano automatyczne włączanie napędu rolek po wjechaniu kół i wyłączanie po ich opuszczeniu oraz wspomaganie wyjazdu pojazdu z rolek napędowych. Urządzenie posiada układ przeciwpoślizgowy (rolka kontrolna sygnalizacji poślizgu).
Rozpoczęcie pomiaru następuje w chwili, gdy koła pojazdu znajdą się na rolkach urządzenia. Kolejno wykonywane są pomiary i obliczenia: oporów toczenia kół jezdnych, wartości sił hamujących, stabilności siły hamowania na każdym z kół pojazdu, wskaźnika skuteczności hamowania (dla hamulca roboczego i postojowego lub awaryjnego), rozdziału sił hamowania na strony oraz siły nacisku na pedał hamulca.
Na ekranie monitora prezentowane są wyniki pomiarów sił hamowania koła lewego i prawego, różnicy sił hamowania oraz siły nacisku na pedał hamulca w postaci liczbowej i na wykresach słupkowych.
Wyposażenie dodatkowe oferowane wraz z urządzeniem rolkowym obejmuje: analogową tablicę wskaźnikową sił hamowania, nakładki do badania motocykli oraz bezprzewodowy przyrząd do pomiaru siły nacisku na pedał hamulca.
Po zakończeniu badań pojazdu na ekranie monitora uzyskuje się planszę zbiorczą z wynikami końcowymi pomiarów układu hamulcowego. Możliwe jest również sporządzenie protokołu z wykonanych badań wraz z oceną końcową stanu technicznego układu hamulcowego.
Urządzenie może funkcjonować samodzielnie lub stanowić element składowy linii diagnostycznej. Zespoły napędowe mogą być usytuowane na stanowisku kontrolnym z kanałem (rozwiązanie zalecane) lub bez kanału przeglądowego.
Uniwersalne urządzenia rolkowe
Rozwój urządzeń rolkowych do kontroli działania hamulców zmierza między innymi w kierunku stosowania stanowisk uniwersalnych, które umożliwiają badanie zarówno pojazdów osobowych, jak i ciężarowych (rozszerzenie zakresu badań).
Stanowisko rolkowe RHE-30/6S jest urządzeniem uniwersalnym, przeznaczonym do pomiaru sił hamujących i oceny skuteczności hamulców pojazdów (samochodów osobowych i ciężarowych, autobusów, ciągników rolniczych oraz ich przyczep) wyposażonych w hydrauliczne i pneumatyczne układy przenoszące. Po zamontowaniu specjalnej nakładki można wykonać kontrolę działania hamulców w motocyklach. Można także przeprowadzić pomiary sił hamowania z użyciem urządzenia dociążającego osie pojazdu. Urządzenie rolkowe może być stosowane do badania hamulców w stacjach kontroli pojazdów przed dopuszczeniem pojazdów do ruchu oraz do sprawdzania stanu hamulców podczas okresowych przeglądów technicznych i po naprawie.
Stanowisko rolkowe składa się z: jednostki sterującej (układ mikroprocesorowy, pulpit sterujący, drukarka, szafka), tablicy wskaźnikowej, dwóch zespołów napędowych, bezprzewodowego pilota zdalnego sterowania, miernika ciśnienia w instalacji pneumatycznej (zakres pomiarowy 0-1 MPa) i miernika siły nacisku na pedał hamulca (zakres pomiarowy 0-1 kN).
W celu uzyskania uniwersalności urządzenia zastosowano dwa zakresy pomiarowe sił hamujących (0-6 kN i 0-30 kN) oraz dwa zakresy prędkości obwodowych rolek napędowych (2,54 km/h i 5,08 km/h). Maksymalny nacisk osi pojazdu wynosi 160 kN, zakres średnic obręczy kół 12-22,5”.
W zespołach napędowych, do pomiaru sił hamujących wykorzystano elektroniczny układ pomiarowy z czujnikami tensometrycznymi. Zastosowanie bezprzewodowego pilota zdalnego sterowania ułatwia obsługę i umożliwia badanie z miejsca kierowcy. W stanowisku zastosowano automatyczne włączanie napędu rolek po wjechaniu kół i wyłączanie po ich opuszczeniu oraz wspomaganie wyjazdu pojazdu z rolek napędowych. Urządzenie posiada układ przeciwpoślizgowy (rolka kontrolna sygnalizacji poślizgu).
Tablica wyposażona jest w dwa rodzaje wskaźników sił hamujących: analogowy w postaci wskaźników zegarowych z dwuzakresową skalą oraz cyfrowy. Wyświetlacz cyfrowy, oprócz pokazywania wartości sił hamujących i różnicy między nimi, służy do wyświetlania komunikatów związanych z inicjowaniem procedur pomiarowych. Inne wskaźniki informują o wielkości siły nacisku na pedał hamulca lub ciśnienia w instalacji pneumatycznej pojazdu.
Po włączeniu urządzenia automatycznie realizowany jest test elektronicznego systemu pomiarowego. Badanie układu hamulcowego można wykonywać w cyklu automatycznym lub ręcznym.
Uniwersalne urządzenie rolkowe umożliwia wykonanie pomiarów i obliczeń: oporów toczenia kół jezdnych, wartości sił hamujących, wskaźników stabilności siły hamowania, wskaźników skuteczności hamowania, różnicy sił hamowania kół jednej osi, wartości ciśnień w instalacji pneumatycznej lub siły nacisku na pedał hamulca. Zapewnione jest sporządzenie protokołu zbiorczego z przeprowadzonych badań.
Wyposażenie dodatkowe stanowiska obejmuje: rolki wolnobieżne (umożliwiają badanie hamulców w pojazdach wieloosiowych), hydrauliczne urządzenie typu DR-120 dociążające osie pojazdu, układ wagowy, nakładki do badania motocykli, bezprzewodowe mierniki ciśnienia i siły nacisku na pedał hamulca.
Uniwersalne urządzenia rolkowe rozmieszcza się wzdłuż kanału przeglądowego. Stosuje się dzielone wykonanie zespołów napędowych, które zagłębia się w posadzce stanowiska. Urządzenia rolkowe może występować samodzielnie lub stanowić element składowy uniwersalnej linii diagnostycznej.
Urządzenia rolkowe do badania aut ciężarowych
Do badania hamulców w pojazdach o dmc powyżej 3,5 t przeznaczone jest urządzenie rolkowe RH-30E z hydraulicznym układem pomiarowym siły hamowania. Zakres pomiarowy siły hamowania wynosi 0-30 kN, maksymalny nacisk osi pojazdu 160 kN, prędkość obwodowa rolek napędowych 2,67 km/h, a zakres średnic obręczy kół 14-22,5”.
Urządzenie rolkowe zbudowane jest z następujących elementów: zespoły napędowe, kolumna sterująco-wskaźnikowa, bezprzewodowy pilot zdalnego sterowania, konsola programatora, czujnik do pomiaru ciśnienia w instalacji pneumatycznej, miernik siły nacisku na pedał hamulca i drukarka igłowa. W podstawie kolumny sterującej zamontowany jest układ elektroniczny (sterownik mikroprocesorowy, wzmacniacz) oraz odbiornik zdalnego sterowania. Na głowicy kolumny umieszczono zestaw trzech lamp sygnalizacji funkcji i lampę kontrolną włączenia napędów (rozpoczęcia pomiarów siły hamowania).
Wyposażeniem dodatkowym są rolki wolnobieżne umieszczane przed i za zespołami napędowymi urządzenia rolkowego. Umożliwiają badanie hamulców w pojazdach wieloosiowych.
Urządzenie umożliwia przeprowadzenie pomiarów i obliczeń: oporów toczenia kół, sił hamujących hamulca roboczego i postojowego, stabilności siły hamowania każdego koła, wskaźnika skuteczności hamowania, różnicy sił hamowania dla poszczególnych osi oraz ciśnienia (w pneumatycznym układzie hamulcowym) lub siły nacisku na pedał hamulca (w hydraulicznym układzie hamulcowym). Uzyskane wyniki pomiarów można przedstawić w postaci wydruku (raport końcowy z badań).
Zalecenia dotyczące zabudowy urządzenia rolkowego do badania samochodów ciężarowych są podobne, jak dla stanowisk uniwersalnych (urządzenie rozmieszcza się wzdłuż kanału przeglądowego i zagłębia w posadzce, stosuje się dzielone wykonanie zespołów napędowych).
Opisane wyżej urządzenia rolkowe do kontroli działania hamulców powinny być umieszczone w pomieszczeniu zamkniętym, ogrzewanym w okresie zimowym oraz wyposażonym w wyciąg spalin.
Możliwości nowej generacji urządzeń rolkowych do pomiaru sił hamowania uwidaczniają znaczny postęp w technice badań układów hamulcowych pojazdów samochodowych (samochody osobowe, ciężarowe, autobusy) oraz przyczep i naczep.
Rys. 5. Widok planszy Pomiar hamulca roboczego.
Rys. 6. Widok planszy Wyniki pomiarów.
Rys. 4. Pilot zdalnego sterowania: 1 – przycisk DALEJ, 2 – przycisk WSTECZ, 3 – przycisk START (włączenie napędu rolek), 4 – przycisk POMIAR STOP (zatrzymanie napędu rolek i procedury pomiaru), 5 – przycisk STOP (zatrzymanie awaryjne napędu rolek).
Podczas badania hamulców na urządzeniach rolkowych należy zdawać sobie sprawę, że:
- Instrukcja dotycząca sposobu badania skuteczności działania hamulców nie zwalnia diagnosty z myślenia, jeśli konstrukcja układu hamulcowego jest specyficzna i tego wymaga. Przy podejmowaniu decyzji o dopuszczeniu pojazdu do ruchu bardzo ważne są szczegółowe oględziny zewnętrzne układów hamulcowych i fakt uzyskania wymaganej wartości wskaźnika skuteczności hamowania oraz różnicy sił hamowania kół po obu stronach osi pojazdu.
- Wyniki pomiarów sił hamowania uzyskane na stanowiskach diagnostycznych są obarczone niedokładnością wynikającą z techniki pomiarowej nie uwzględniającej zjawisk dynamicznych występujących podczas hamowania w rzeczywistych warunkach na drodze (wg PIMOT różnice w stosunku do wyników badań homologacyjnych mogą osiągnąć 12-15%, inne źródła podają nawet większe wartości);
- Nie należy porównywać wprost wyników pomiarów sił hamowania uzyskanych na różnych urządzeniach stosowanych w stacjach diagnostycznych, ponieważ z różnych przyczyn wystąpi rozrzut wyników pomiarów i otrzymanych charakterystyk.
- W ostatnich latach nastąpił znaczny postęp w konstrukcji urządzeń do badania układów hamulcowych pojazdów samochodowych. W szczególności dotyczy to nowej generacji urządzeń rolkowych uniwersalnych i do badania samochodów ciężarowych, najnowszych rozwiązań przyrządów do badania opóźnienia hamowania i układów ABS oraz skomputeryzowanych stanowisk do badania powietrznych zespołów hamulcowych.
dr inż. Kazimierz Sitek
Komentarze (0)