Warto wiedzieć

Ocena poprawności działania układu hamulcowego na urządzeniu rolkowym bądź płytowym jest czynnością, która najczęściej kojarzy się przeciętnemu użytkownikowi samochodu z okresowym badaniem technicznym. Dla specjalisty dokonującego sprawdzenia stanu technicznego pojazdu jest to podstawowe badanie kontrolne w zakresie bezpieczeństwa użytkowania pojazdu w ruchu drogowym. 

Zachęcamy do zapoznania się również z tekstem edukacyjnym na temat diagnostyki układów hamulcowych opracowanym przez dr. inż. Jana Filipczyka z Politechniki Śląskiej oraz Jarosława Cichonia z firmy WSOP.

Prawidłowo przeprowadzone badanie układu hamulcowego powinno pozwolić na określenie, czy samochód spełnia podstawowe warunki samochodu bezpiecznego:

• czy droga hamowania jest dostatecznie krótka, odpowiednio do stanu jezdni i obciążenia pojazdu,
• czy zachowany jest prostoliniowy tor jazdy podczas hamowania,
• czy jest odpowiednia płynność wywiązywania się sił hamowania na kołach oraz odpowiednio krótki czas narastania opóźnienia hamowania.

Podczas podstawowego badania kontrolnego sprawdzeniu metodami organoleptycznymi w zakresie kompletności, stopnia zużycia, jakości montażu i pracy podlegają:

• konstrukcja układu hamulcowego,
• mocowanie pedału hamulca nożnego,
• stan techniczny pedału hamulcowego i skok elementu uruchamiającego hamulce,
• układ wspomagania lub sprężarka,
• wskaźnik lub miernik ostrzegawczy niskiego ciśnienia,
• zawór sterujący hamulca postojowego,
• hamulec postojowy, dźwignia sterująca, zapadka hamulca postojowego,
• zawory hamulcowe (zawory zabezpieczające, zawory sterujące itp.),
• złącza przewodów hamulcowych przyczepy,
• zbiornik powietrza,
• podzespoły serwomechanizmu wspomagającego, pompa hamulcowa (w systemach hydraulicznych),
• sztywne przewody hamulcowe,
• elastyczne przewody hamulcowe,
• okładzina szczęk (klocków) hamulcowych,
• bębny i tarcze hamulcowe,
• linki hamulcowe, pręty i połączenia dźwigniowe,
• urządzenie uruchamiające hamulce (w tym siłownik membranowo-spężynowy lub rozpieracz hydrauliczny szczęk hamulcowych),
• regulator (korektor) siły hamowania,
• automatyczny regulator szczęk,
• zwalniacz (o ile jest wymagany lub zamontowany),
• urządzenie przeciwblokujące (ABS).

Wykorzystując urządzenia diagnostyczne lub próbę drogową, określa się:

• skuteczność i sprawność roboczego układu hamulcowego,
• skuteczność i sprawność awaryjnego układu hamulcowego,
• skuteczność i sprawność postojowego układu hamulcowego,
• skuteczność układu hamowania zwalniacza, hamulca silnikowego (wydechowego).

Badanie skuteczności i równomierności działania hamulców przeprowadza się z wykorzystaniem urządzeń rolkowych lub płytowych oraz podczas próby drogowej. W myśl obowiązującej metodyki próbę drogową przeprowadza się dla pojazdów, których cechy uniemożliwiają przeprowadzenie badań stanowiskowych.
Podstawowym warunkiem technicznym, jaki powinien spełnić pojazd, jest prawidłowa skuteczność hamowania wyrażona wskaźnikiem zależnym od sumy sił hamowania na kołach i dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu. Prawidłowa wartość wskaźnika skuteczności hamowania dla danego pojazdu nie oznacza jednak, że pojazd ma sprawny układ hamulcowy.

Stosując uproszczenia, można założyć, że siła hamowania mierzona na kole zależy od współczynnika tarcia między okładziną cierną,a tarczą lub bębnem hamulcowym oraz siły dociskającej okładzinę hamulcową do powierzchni tarczy lub bębna. Zatem mierząc siłę hamowania na kole, przy znanym stałym nacisku, jaki wywiera okładzina hamulcowa na tarczę lub bęben, można wnioskować co do stanu powierzchni trących, od których m.in. zależy wartość siły hamowania. Zatem istotą określenia wskaźnika skuteczności działania układu hamulcowego jest tak naprawdę określenie siły tarcia między okładziną a bębnem lub tarczą w określonych warunkach hamowania.
Urządzenie rolkowe, w które najczęściej wyposażone jest stanowisko do diagnozowania samochodów, pozwala na zmierzenie sił hamowania na kołach. Można także wyznaczyć zależność zmiany wartości sił hamowania na kołach, w zależności od siły nacisku na pedał hamulca.

Przygotowanie pojazdu i warunki badania

Przed pomiarem sił hamowania na kołach powinien być sprawdzony stan rzeźby bieżnika oraz ciśnienie w ogumieniu. Czynność ta jest niezwykle istotna szczególnie w przypadku stosowania urządzeń rolkowych uniwersalnych do badania pojazdów o mniejszych średnicach kół, zwłaszcza w przypadku bębnów napawanych, bez pokrycia tworzywem sztucznym, ze względu na możliwość zniszczenia opony przy występowaniu poślizgu między kołem badanym a rolkami. Sprawdzenie ciśnienia w ogumieniu jest czynnością niechętnie wykonywaną przez diagnostów ze względu na duże prawdopodobieństwo uszkodzenia zaworków wentyli. Należy jednak pamiętać, że wizualne określenie prawidłowości przylegania czoła rzeźby bieżnika do podłoża nie zawsze jest właściwe. 
Ważne jest też określenie rzeczywistego obciążenia badanych kół, zarówno ze względu na ocenę wyników badania, jak i ustalenie prawidłowej wartości ciśnienia w ogumieniu.

Obliczanie wskaźnika skuteczności hamowania

Wskaźnik skuteczności hamowania oblicza się na podstawie zmierzonej siły hamowania, wykorzystując wzór:

gdzie:
z – wskaźnik skuteczności hamowania [%] dla badanego rodzaju hamulca,
∑T – suma sił hamowania wszystkich kół [kN], odpowiednio dla każdego rodzaju hamulca,
P – siła ciężkości odniesiona do dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu [kN].