Park samochodów osobowych w Polsce według stanu rejestracji
Samochody osobowe zdecydowanie dominują wśród wszystkich pojazdów. W połowie lat 90. w Polsce zarejestrowanych było 7,5 mln sztuk samochodów osobowych, co stanowiło niemal 70% wszystkich pojazdów, podczas gdy w 2008 r. ich liczba wzrosła do ponad 16 mln sztuk, a udział w liczbie pojazdów ogółem, do 75 %. Liczba samochodów osobowych zwiększyła się w tym okresie ponad dwukrotnie (rys. 1).
Według danych z bazy Centralnej Ewidencji Pojazdów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, na koniec 2005 r. w Polsce zarejestrowanych było niemal 12,5 mln samochodów osobowych. Na koniec 2006 r. ich liczba uległa zwiększeniu do prawie 13,5 mln i była o około 8% wyższa niż w roku poprzednim. Rok 2007 przyniósł kolejny wzrost ogólnej liczby samochodów osobowych. Na koniec roku odnotowano 14,7 mln szt. tego rodzaju pojazdów, co stanowiło wzrost o prawie 10% w stosunku do roku 2006 (tabl. 1). Według stanu na koniec 2005 r., najliczniejszą grupą były zarejestrowane w Polsce samochody osobowe w wieku 6-10 lat (ponad 26% ogółu zarejestrowanych). Na drugiej pozycji, z udziałem o 2 punkty procentowe niższym, uplasowały się pojazdy w wieku 11-15 lat. Samochody osobowe starsze niż 10-letnie stanowiły 60,5% ogółu zarejestrowanych. Na koniec 2006 r. samochody ponad 10-letnie stanowiły prawie 63%, przy czym najwięcej było pojazdów w wieku 11-15 lat (26%). W 2007 r., podobnie jak w 2006, 11-, 15-letnie samochody osobowe dominowały, stanowiąc około 26% wszystkich zarejestrowanych samochodów osobowych (rys. 2). Oceniając wiek krajowego parku samochodów osobowych według stanu na koniec 2005, 2006 i 2007 r., można zauważyć, że samochody starsze niż 10-letnie stanowiły średnio ponad 60% w ogólnej liczbie samochodów zarejestrowanych. Samochody nowe, tj. w wieku poniżej 1 roku, nieznacznie, ale jednak zwiększały z roku na rok swój udział. W latach 2005, 2006 i 2007 stanowiły one odpowiednio 1,2%, 1,3% i 1,6% ogółu zarejestrowanych w Polsce samochodów osobowych.
Analizując szerszy przedział wiekowy pojazdów nowych, a mianowicie samochody osobowe w wieku do 5 lat, w każdym z badanych lat, ich udział nie charakteryzował się jednak tendencją rosnącą, tylko kształtował się na poziomie odpowiednio: 13,1%, 11,8% i 11,9%. Liczby samochodów osobowych zarejestrowanych w Polsce według stanu na koniec 2005, 2006 i 2007 r., w szczegółowym rozbiciu ich wieku na poszczególne lata przedstawiono na rys. 3. Badanie struktury marek i modeli samochodów osobowych dostarcza informacji o najliczniej reprezentowanych markach, a także najpopularniejszych modelach w obrębie tych marek (rys. 4, rys. 5). Według stanu na koniec 2007 r. wśród wszystkich zarejestrowanych w Polsce marek samochodów osobowych, najwięcej było Fiatów (28,2%), Opli (10,0%), Volkswagenów (9,9%) oraz Fordów (6,8%). Na kolejnych pozycjach uplasowały się samochody marek FSO, Renault, Skoda, Daewoo, Audi i Peugeot. Pojazdy dziesięciu najliczniejszych marek stanowiły prawie 80% wszystkich zarejestrowanych w Polsce samochodów osobowych. Dziesiątkę najpopularniejszych modeli samochodów osobowych spośród wszystkich zarejestrowanych w Polsce samochodów osobowych, według stanu na koniec 2007 r. przedstawiono na rys. 5.
Prawie 6,3 mln szt. samochodów osobowych dziesięciu najliczniejszych modeli stanowiło 42,5% wszystkich zarejestrowanych w Polsce samochodów osobowych. Dominującą pozycję zajmowały Fiaty 126, których według bazy CEP było zarejestrowanych 2,1 mln szt. Fiaty 126 były produkowane w latach 1972-2000 i nie są to pojazdy obecnie często widywane na polskich drogach. Baza CEP odzwierciedla stan pojazdów zarejestrowanych, a jest prawdopodobne, że wiele z tych pojazdów, najstarszych roczników, już nie istnieje, jednak nie zostały wyrejestrowane i pozostają nadal w bazie CEP jako pojazdy zarejestrowane. Według stanu rejestracji na koniec 2007 r., po Fiatach 126, najliczniejsze były samochody FSO Polonez i Fiaty 125, a także Volkswageny Golfy, Ople Astra, Volkswageny Passaty, Fordy Escorty, Fiaty Cinquecento oraz Ople Vectra i Corsa.
Pierwsze rejestracje samochodów osobowych w Polsce
Struktura wieku, marek i modeli zarejestrowanych w Polsce samochodów osobowych w dużej mierze uzależniona jest od tendencji obserwowanych w zakresie pierwszych rejestracji tychże pojazdów. Liczba pierwszych rejestracji samochodów osobowych ulegała zmianom na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. W 2003 r., przed przełomowym rokiem 2004, po raz pierwszy zarejestrowano w kraju zaledwie 274 tys. samochodów osobowych. Gwałtowny wzrost nastąpił w roku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W 2004 r. po raz pierwszy zarejestrowano ponad 830 tys. pojazdów. W kolejnych latach liczby te były jeszcze większe, w 2007 r. aż 1,1 mln szt., a w 2008 r. 1,3 mln. Przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, rokiem, w którym odnotowano najwięcej pierwszych rejestracji (720 tys.) był 1997 r. (rys. 6). Przyrost liczby rejestrowanych samochodów osobowych, obserwowany w Polsce od roku 2004, wynikał ze znaczącego wzrostu liczby pojazdów używanych sprowadzanych do Polski w ramach wewnątrzwspólnotowego nabycia oraz importu z krajów nie należących do Unii Europejskiej. Liczby samochodów osobowych zarejestrowanych w Polsce po raz pierwszy w 2006 i 2007 r. według ich lat produkcji przedstawiono w tabl. 2. W 2007 r. pierwszych rejestracji samochodów osobowych było prawie o 33% więcej niż w 2006 r., przy czym najczęściej rejestrowano pojazdy wyprodukowane w latach 1991-2000. W omawianym okresie zmniejszeniu uległa liczba rejestrowanych samochodów wyprodukowanych do 1990 r., z 46 tys. do 29 tys.
Strukturę samochodów osobowych rejestrowanych w Polsce po raz pierwszy w 2006 r. według ich wieku przedstawiono na rys. 7. W 2006 r. najliczniejszą grupę wśród samochodów osobowych rejestrowanych po raz pierwszy stanowiły pojazdy w wieku 11-15 lat (33,6%). Samochody w wieku do 5 lat stanowiły 32,4%, a starsze niż 15 lat 4,5%. W 2007 r. udział pierwszych rejestracji pojazdów w wieku do 5 lat zwiększył się, w stosunku do roku poprzedniego, o ponad 3 punkty procentowe i wyniósł 35,6% (rys. 8). Średni wiek samochodu osobowego rejestrowanego po raz pierwszy w Polsce w 2006 r. wynosił 8 lat, a w 2007 r. 7,5 roku. W strukturze markowej samochodów osobowych rejestrowanych w Polsce po raz pierwszy, dominowały marki niemieckie (rys. 9). Najczęściej w 2007 r. rejestrowano po raz pierwszy, w Polsce samochody osobowe Volkswagen (18,0%), Ople (14,6%) i Fordy (9,4%). Na kolejnych pozycjach znalazły się Renault, Audi, Toyota, Mercedes-Benz, Fiat, Peugeot i BMW. Samochody dziesięciu najliczniejszych marek stanowiły 74% wszystkich samochodów osobowych zarejestrowanych w 2007 r. po raz pierwszy. Dziesięć najliczniejszych modeli samochodów osobowych zarejestrowanych po raz pierwszy w 2007 r. przedstawiono na rys. 10. W 2007 r. najwięcej zarejestrowano Volkswagenów Golfów (102 tys.). Na prawie 1,4 mln wszystkich samochodów osobowych zarejestrowanych po raz pierwszy Volkswageny Golfy stanowiły 7,5%. Dużą popularnością cieszyły się również Ople Astra, Volkswageny Passaty, Ople Vectra i Corsa, a także Fordy Mondeo i Audi A4. Te dziesięć modeli stanowiło ponad 36% wszystkich pierwszych rejestracji samochodów osobowych w Polsce.
Sprzedaż nowych samochodów osobowych a liczba używanych pojazdów sprowadzanych
Zachodzące zmiany struktury parku samochodów osobowych w Polsce były uwarunkowane wielkością sprzedaży nowych pojazdów i przede wszystkim, szczególnie w ostatnich latach, liczbami sprowadzanych samochodów używanych. W latach 1992-2008 trafiło na krajowy rynek 11,7 mln samochodów osobowych, w tym ponad 5,8 mln nowych i niemal 5,9 mln samochodów używanych. Wzrost liczby samochodów osobowych zarejestrowanych w Polsce, szczególnie od 2004 r., zdecydowanie spowodował poprawę zmotoryzowania polskiego społeczeństwa, ale jednocześnie nie wpłynął korzystnie na zmianę w zakresie struktury wiekowej pojazdów. Średnia liczba samochodów osobowych przypadająca na 1000 mieszkańców zwiększyła się o przeszło 1/3. Wielkość sprzedaży nowych samochodów osobowych w Polsce w latach 90. charakteryzowała się tendencją wzrostową, co związane było z poprawą sytuacji finansowej pewnych grup społeczeństwa, ale też w odniesieniu do osób mniej zamożnych, ze zwiększoną dostępnością i łatwością pozyskiwania kredytów na zakup samochodów. W 1999 r. sprzedano aż 640 tys. nowych samochodów osobowych, co zaczęło budzić nadzieję na unowocześnienie i poprawę struktury wiekowej krajowego parku samochodowego. Niestety, od roku 2000 obserwuje się w tym zakresie tendencję spadkową. Sprzedaż nowych samochodów osobowych w roku 2002 na poziomie 308 tys. szt. stanowiła już tylko mniej niż połowę sprzedaży odnotowanej w roku 1999. W roku 2008 sprzedaż nowych samochodów osobowych wyniosła około 320 tys. szt. W porównaniu z rokiem poprzednim stanowiło to co prawda wzrost o około 9,2%, jednak w porównaniu z największą sprzedażą odnotowaną w 1999 r., oznaczało spadek aż o 50% (rys. 11). Spadek popytu na nowe samochody osobowe w Polsce był uwarunkowany m.in. wzrostem podatku akcyzowego na nowe samochody, podwyżkami cen paliw, ale przede wszystkim niestety – różnicowaniem się społeczeństwa pod względem zamożności. Ponadto, dynamiczny rozwój rynku mieszkaniowego jaki miał miejsce w Polsce, szczególnie od roku 2004, również mógł spowodować ograniczenie zainteresowania nowymi samochodami i w konsekwencji zwiększony popyt na używane, tańsze pojazdy sprowadzane z zagranicy.
Jeszcze w latach 2000-2002 import do Polski samochodów używanych charakteryzował się tendencją spadkową (z 214 do 179 tys.), a w roku 2003 zmniejszył się nawet do niecałych 36 tys. Różnorodne czynniki wpłynęły jednak na zmianę tego stanu rzeczy. W 2004 r. liczba sprowadzanych z zagranicy samochodów używanych zwiększyła się do 828 tys., co oznaczało ponad 20-krotny wzrost w stosunku do roku poprzedniego. Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej sprowadzono już około 5 mln używanych samochodów osobowych. Ich liczba corocznie, nieprzerwanie od 5 lat, utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie, przewyższając ponad trzykrotnie liczbę sprzedawanych samochodów nowych. W roku 2007, w stosunku do roku 2006, liczba sprowadzonych używanych samochodów osobowych zwiększyła się o 21,7% i wyniosła 994 tys. W roku 2008, w stosunku do roku 2007, zwiększyła się jeszcze o 11,1% i wyniosła 1104 tys. Największym problemem związanym ze wzmożonym sprowadzaniem pojazdów z zagranicy nie jest jednak ich liczba, a wiek. Jeszcze w 2002 r. ponad połowa importowanych do Polski używanych samochodów osobowych liczyła ponad 10 lat. Stosowane w 2003 r. instrumenty finansowe mające za zadanie ochronę krajowego rynku przed importem najstarszych roczników samochodów używanych wpłynęły na znaczny spadek importu tej kategorii wiekowej pojazdów. W roku 2003 zaledwie 13,7% importowanych używanych samochodów osobowych liczyło więcej jak 10 lat, jednak w kolejnych latach sytuacja ta uległa niekorzystnej zmianie. W 2004 r. przybyło ponad 602 tys. szt. używanych samochodów osobowych w wieku powyżej 10 lat, które stanowiły niemal 73% ogółu sprowadzonych. W kolejnych latach udział pojazdów starszych niż dziesięcioletnie ulegał stopniowemu zmniejszaniu, jednak pojazdy te były ciągle grupą dominującą w stosunku do pozostałych grup wiekowych. W 2008 r. stanowiły one 42%, a w pierwszych ośmiu miesiącach 2009 r. prawie 44%. (tabl. 3).
Najliczniejszą grupą wiekową wśród sprowadzonych do Polski od 2002 r. wszystkich samochodów używanych były zdecydowanie samochody w wieku powyżej 10 lat. Stanowiły one ponad 55% wszystkich sprowadzonych do Polski od 2002 r. samochodów osobowych. Druga pod względem liczebności grupa wiekowa to auta z przedziału wiekowego od 5 do 10 lat. Porównując liczbę sprowadzonych pojazdów w tej grupie wiekowej można zauważyć, że ich udział utrzymywał się od 2003 r. na poziomie 25-35%, mimo że ich liczba systematycznie wzrastała. Od 2007 r. udział sprowadzonych pojazdów w tym wieku zwiększył się i wyniósł już niemal 40%, a w 2008 r. zwiększył się jeszcze bardziej, bo do 43,4%. Pojazdy najmłodsze, w grupie wiekowej do 4 lat, w 2004 r. w porównaniu do 2003 r. znacznie zmniejszyły swój udział w ogólnej liczbie pojazdów sprowadzonych do kraju (z 53,5% do 3,7%). Od 2005 r. wzrastał udział tej grupy wiekowej w strukturze sprowadzonych samochodów osobowych. W 2008 r. wyniósł on już niemal 14%. Znaczące zwiększenie liczby rejestrowanych samochodów używanych w ciągu ostatnich kilku lat, w tym samochodów o okresie eksploatacji przekraczającym 10 lat, doprowadziło do stopniowego starzenia się parku samochodowego. Średni wiek samochodu osobowego zarejestrowanego w Polsce według stanu na koniec 2005 r. wynosił 14,1 lat, na koniec 2006 r. 14,4 lat, a według stanu na koniec 2007 r. 14,8 lat. Samochody osobowe w Polsce na tle innych krajów europejskichJeszcze na początku lat 90. w Polsce na 1000 osób przypadało średnio 159 samochodów osobowych, a w 2008 r. odpowiednio 422. Dokonując porównania 27 państw członkowskich należących obecnie do Unii Europejskiej zauważamy, że w 2004 r. Polska znajdowała się dopiero na 23. miejscu (314 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Niemal dziesięć lat wcześniej, w 1995 r. Polska zajmowała podobnie odległe 22. miejsce, jednak jeśli chodzi o przyrost liczby samochodów zaobserwowany w tym okresie, Polska uplasowała się na 5. miejscu. W okresie 1995-2004 liczba samochodów osobowych zwiększyła się w Polsce aż o 60% (tabl. 4). Bardziej dynamiczny niż w Polsce wzrost liczby samochodów osobowych przypadających na 1000 mieszkańców zanotowano w latach 1995-2004 jedynie na Łotwie (225%), Litwie (+197,4%), w Grecji (175,3%) i w Bułgarii (161,2%). Najmniejsze wzrosty odnotowano w takich krajach jak Niemcy (110,1%), Dania (110,6 %) oraz Belgia (111,2 %). W 2004 r. wśród krajów unijnych najwięcej samochodów osobowych przypadających na 1000 mieszkańców było w Luksemburgu (661), na Malcie (601), we Włoszech (591), w Portugalii (589), w Niemczech (545) oraz w Austrii (507). Najmniejszą liczbą samochodów osobowych charakteryzowała się Rumunia (150 na 1000 mieszkańców). Poziom rozwoju motoryzacji indywidualnej w Polsce, w porównaniu z wieloma innymi krajami europejskimi, świadczy o dzielącym nas jednak jeszcze ciągle dystansie w tym zakresie.
Podsumowanie
Park samochodów osobowych zarejestrowanych w Polsce podlega postępującemu procesowi starzenia. Jednym z czynników jest niski poziom rejestracji nowych pojazdów. Rocznie, w ostatnich czterech latach, sprzedaż nowych samochodów osobowych kształtowała się w granicach 1,8-2,0% stanu całego parku samochodów osobowych. Znaczący udział sprowadzanych do Polski używanych samochodów osobowych wpływa na pogorszenie statystycznie ujętej struktury wieku samochodów w Polsce. Biorąc pod uwagę jeszcze niedawny bardzo duży udział w strukturze zarejestrowanego parku starych, technologicznie nietrwałych i niebezpiecznych dla użytkowników marek i modeli samochodów osobowych pochodzących z lat siedemdziesiątych, można zaryzykować jednak sformułowanie tezy, że ich zastąpienie przez pojazdy, co prawda używane, ale nowszych generacji, stanowi jednak pozytywną zmianę jakościową. Oceniając zjawisko sprowadzania do Polski używanych samochodów osobowych trzeba pamiętać, że jeszcze w pierwszej połowie lat 90. w krajowym parku pojazdów dominowały samochody produkcji krajowej i byłych krajów RWPG, które w wielu przypadkach z uwagi na ich przestarzałą konstrukcję nie mogły zapewniać podróżującym nimi bezpieczeństwa, szczególnie w sytuacji wzrastającego natężenia ruchu drogowego. Ponadto, samochody takie charakteryzowały się wyjątkowo destrukcyjnym wpływem na środowisko z uwagi na wysoką emisję zanieczyszczeń z silników spalinowych. Biorąc pod uwagę względy praktyczne korzystania z dobra jakim jest samochód osobowy, a także problem emocjonalnego podejścia do motoryzacji znacznej części polskiego społeczeństwa, można przyjąć, że gdyby nie zapoczątkowany już na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego stulecia import indywidualny samochodów używanych i związany z tym stopniowy spadek cen rynkowych pojazdów od czasu akcesji Polski do Unii Europejskiej, realna w Polsce byłaby masowa odbudowa i reanimacja pojazdów wyprodukowanych w latach 80.
Aktualne przewidywania analityków rynku motoryzacyjnego w Polsce wskazują na pewną stabilność niskiej sprzedaży nowych samochodów osobowych w Polsce. Spowodowane jest to z jednej strony stosunkowo niewysokim potencjałem ekonomicznym, jaki reprezentuje polskie społeczeństwo obecnie i jakim będzie dysponowało prawdopodobnie w najbliższych latach, a z drugiej strony wysoką podażą używanych samochodów osobowych z innych krajów UE. Od 2004 r. liczba corocznie sprowadzanych do kraju samochodów używanych rośnie. W nadchodzących latach należy liczyć się z realnym faktem odnowy parku samochodów osobowych w Polsce w wyniku wprowadzania na polski rynek samochodów używanych o coraz korzystniejszej strukturze wiekowej. Odnowa ta ma i będzie miała oczywiście charakter względny. Względy ekonomiczne, a także względy wygody podróżowania i bezpieczeństwa jazdy mają wpływ na decyzje właścicieli starych samochodów o zastąpieniu ich lepszymi używanymi pojazdami sprowadzanymi spoza Polski. Trudno założyć, że nabywcy używanych samochodów zastępują nimi samochody prezentujące wyższy poziom techniczny. Dlatego za nie w pełni uzasadnione należy uznać opinie o zalewie kraju „samochodowym złomem”. Używane samochody zastępowały i zastępują w znacznej mierze wycofywane z ruchu wyeksploatowane pojazdy starych generacji i stanowią dla ich nabywców istotną zmianę jakościową. To, że nie są to samochody nowe, wynika ze stanu zamożności społeczeństwa.
Jerzy Waśkiewicz
Instytut Transportu Samochodowego – Zakład Badań Ekonomicznych
Iwona Balke
Instytut Transportu Samochodowego – Zakład Badań Ekonomicznych
Marcin Balke
Instytut Transportu Samochodowego – Zakład Procesów Diagnostyczno-Obsługowych
Referat został wygłoszony podczas X Konferencji Szkoleniowej pt. „Badania Techniczne Pojazdów w Świetle Obowiązujących Przepisów–2009”. Organizatorem konferencji jest Instytut Transportu Samochodowego. Przedruk artykułu z materiałów konferencyjnych za zgodą organizatora.
Literatura artykułu dostępna w redakcji
Komentarze (0)