Europejski system dopuszczania pojazdów do ruchu drogowego opiera się na procedurach homologacji oraz eksploatacyjnej kontroli sprawności (zdatności) pojazdu. W naszym kraju ramy prawne procedury homologacji oraz kontroli eksploatacyjnej określa ustawa z dnia 20.06.1997 r. „Prawo o ruchu drogowym”, która w zasadniczej swojej części poświęcona jest szeroko rozumianemu wpływowi pojazdu na otoczenie, to jest bezpieczeństwu ruchu drogowego i ekologii pojazdu, poprzez określenie ścisłych warunków technicznych, które każdy pojazd musi spełnić. Należy podkreślić, że wymagane warunki techniczne pojazdu stają się coraz bardziej rygorystyczne. 
System badań technicznych pojazdów
Polska ma kilkudziesięcioletnią tradycję w zakresie organizacji i przeprowadzania okresowych badań technicznych pojazdów samochodowych. Obowiązujące w kraju procedury, warunki działania i dokumentacja stosowana na stacjach kontroli pojazdów są zgodne z dyrektywą Unii Europejskiej 96/96/WE z dnia 20.12.1996 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących badań przydatności do ruchu drogowego pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz określone w odpowiednich krajowych przepisach:
- ustawie „Prawo o ruchu drogowym”,
- rozporządzeniach wykonawczych do ustawy.
Dwuetapowy system kontroli pojazdów funkcjonujący na podstawie ustawy „Prawo o ruchu drogowym” przedstawiono na rys. 1. Polski system badań technicznych dotyczy obecnie pojazdów drogowych podlegających rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Zasadniczym celem istniejącego systemu badań technicznych jest poprawa bezpieczeństwa użytkowania pojazdów drogowych z uwzględnieniem zagadnień dotyczących ochrony środowiska. Stanowi on także bazę danych dla rejestracji i ewidencji pojazdów. Elementami krajowego systemu badań technicznych pojazdów są:
1. władza państwowa, czyli organ państwowy określający przepisy dotyczące badań technicznych pojazdów (minister właściwy ds. transportu);
2. władze lokalne, czyli organy upoważniające do wykonywania badań technicznych i sprawujące nadzór nad stacjami kontroli pojazdów (obecnie starostowie);
3. stacje kontroli pojazdów (fot. 1 i 2);
4. właściciele pojazdów;
5. pojazdy (przedmioty badań technicznych).
Powiązania istniejące między tymi elementami wynikają z obowiązującego prawa. Podstawowe znaczenie mają zapisy zawarte w ustawie „Prawo o ruchu drogowym”, nakładające na właściciela pojazdu obowiązek przedstawiania go do badania technicznego w ściśle ustalonych okresach i przypadkach (art. 81). Inne artykuły tego rozdziału (art. 83, 84 i 84a) ustalają kompetencje do wydawania zaświadczeń i kontroli stacji, podają tryb i warunki wydawania (cofania) zaświadczeń potwierdzających wpis przedsiębiorcy do rejestru oraz określają rodzaje badań i rodzaje stacji kontroli pojazdów, a ponadto upoważniają ministra właściwego ds. transportu do wydania szczegółowych przepisów dotyczących zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych oraz wymagań dla stacji kontroli pojazdów i zatrudnionych diagnostów. Z treści art. 81, który określa także powiązania zewnętrzne systemu badań technicznych wynika, że niektóre pojazdy (wymienione w ust. 4 w pkt. 1-3) nie podlegają badaniom technicznym przed pierwszą rejestracją (z wyjątkiem taksówki osobowej oraz pojazdów: uprzywilejowanego, przystosowanego lub wyposażonego do przewozu towarów niebezpiecznych, z zamontowanym urządzeniem technicznym podlegającym dozorowi technicznemu oraz przystosowanego do ruchu lewostronnego).
W konsekwencji delegacji ustawowych minister właściwy ds. transportu wydał kolejne akty prawne dotyczące badań technicznych. W rozporządzeniach wykonawczych uszczegółowiono bądź rozszerzono więzi wewnętrzne systemu badań technicznych przez:
1. uszczegółowienie zasad wydawania wymaganych zaświadczeń dla wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów;
2. ustalenie obowiązujących wymagań dla stacji dotyczących: wymagań ogólnych, stanowiska kontrolnego, ław pomiarowych, kanału przeglądowego, wyposażenia kontrolno-pomiarowego i technologicznego oraz stanowiska do pomiarów akustycznych;
3. określenie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów dotyczących: wykształcenia, praktyki zawodowej, obowiązkowego szkolenia i egzaminu kwalifikacyjnego;
4. szczegółowe określenie rodzajów i zakresu badań technicznych pojazdów;
5. ustanowienie obowiązujących procedur badawczych (czynności kontrolne, metody i kryteria oceny stanu technicznego) oraz wzorów używanych przy tym dokumentów.
Najważniejszą różnicą między polskim systemem badań technicznych pojazdów a systemem w Unii Europejskiej jest sposób jego formalnoprawnego umocowania. W Polsce odpowiednie zapisy dotyczące badań technicznych pojazdów występują w aktach prawnych różnej rangi (ustawy i rozporządzenia). W systemie prawnym Unii Europejskiej są one zawarte w jednolitych i spójnych dokumentach, tak zwanych dyrektywach. Należy jednak podkreślić, że dzięki kilkudziesięcioletniej tradycji okresowych badań technicznych pojazdów w Polsce oraz wprowadzaniu niezbędnych zmian, zasadnicze, jak i szczegółowe założenia krajowego systemu badań pojazdów są obecnie zgodne z założeniami odpowiedniej dyrektywy Unii Europejskiej. Dotyczy to między innymi: zasady równości oraz dostępności do systemu badań podmiotów gospodarczych (niezależnie od formy własności), terminów objęcia obowiązkowymi badaniami określonych kategorii pojazdów, badań okresowych, przedmiotu i zakresu badania, bezpośredniego nadzorowania systemu badań przez organy państwowe, wyłączenia pojazdów specjalnych z systemu badań cywilnych. Można również dodać, że polskie przepisy są w niektórych przypadkach bardziej rygorystyczne od obecnie istniejących zaleceń Unii, co jednak nie jest sprzeczne z zapisami prawnymi dyrektywy.
Należy zaznaczyć, że dyrektywa 96/96/WE określa jedynie minimalne wymagania. Kraje członkowskie mogą wprowadzić w określonym zakresie własne rozwiązania. Jednak badania techniczne powinny być nieskomplikowane, szybkie i niedrogie, a kontrola zespołów powinna odbywać się bez ich demontażu. W efekcie badania techniczne pojazdów w krajach Unii Europejskiej wykazują duże podobieństwo. Występują jednak lokalne różnice w sprawach organizacyjnych i własnościowych, wynikające ze względów historycznych oraz stopnia złożoności systemu rejestracji pojazdów. Dyrektywa dopuszcza, aby państwa członkowskie samodzielnie modyfikowały niektóre elementy systemu badań technicznych pojazdów, w zależności od potrzeb lokalnych.
Wymagania dotyczące diagnostów
Badania techniczne pojazdów przeprowadza się, na koszt ich właścicieli, w uprawnionych stacjach kontroli pojazdów (fot. 3 i 4). Badania techniczne pojazdów wykonują uprawnieni diagności zatrudnieni w stacjach kontroli pojazdów. Starosta wydaje uprawnienie do wykonywania badań technicznych, jeżeli osoba ubiegająca się o jego wydanie posiada odpowiednie wykształcenie techniczne, udokumentowaną praktykę zawodową oraz odbyła wymagane szkolenie i zdała z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny.
Z obecnie obowiązujących uregulowań zawartych w ustawie „Prawo o ruchu drogowym” wynika:
- stację kontroli pojazdów może prowadzić przedsiębiorca, który zatrudnia uprawnionych diagnostów,
- tylko osoba, która uzyskała uprawnienia diagnosty i jest zatrudniona w stacji może zgodnie z prawem przeprowadzać badania techniczne pojazdów,
- wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów jest dokonywany na wniosek przedsiębiorcy, zawierający między innymi imiona i nazwiska zatrudnionych diagnostów wraz z numerami ich uprawnień.
Z kolei w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 18.09.2009 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach wskazano, że wpisy w tych dokumentach powinny być potwierdzone m.in. podpisem uprawnionego diagnosty dokonującego badania technicznego oraz pieczątką identyfikacyjną lub imienną diagnosty. Pieczątki są wykonywane za zgodą starosty i podlegają zwrotowi w przypadku cofnięcia zezwolenia stacji lub uprawnienia diagnosty do wykonywania badań technicznych pojazdów.
Natomiast w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów określono:
- szczegółowe wymagania w stosunku do diagnostów,
- program szkolenia,
- zasady prowadzenia egzaminu,
- wzory obowiązujących dokumentów.
Wykształcenie i praktyka zawodowa
W ustawie „Prawo o ruchu drogowym” określono wysokie wymagania dla osób, które zamierzają wykonywać zawód diagnosty. Nabycie prawa do tego zawodu jest potwierdzane odpowiednim dokumentem - uprawnieniem imiennym diagnosty. Dokument ten wydaje starosta właściwy dla miejsca zamieszkania osoby zgłaszającej wniosek o jego wydanie. Warunkiem wydania uprawnienia do wykonywania badań technicznych jest posiadanie właściwego wykształcenia technicznego, praktyki zawodowej, odbycie wymaganego szkolenia oraz zdanie z wynikiem pozytywnym egzaminu. Egzamin kwalifikacyjny przeprowadza komisja powołana przez dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego. Obecnie obowiązują jednakowe wymagania dotyczące wykształcenia oraz udokumentowanej praktyki zawodowej w stosunku do diagnostów pracujących w podstawowych i okręgowych stacjach kontroli pojazdów.
Uprawnieni diagności wykonujący w stacjach badania techniczne pojazdów powinni spełnić niżej wymienione wymagania:
- wyższe wykształcenie techniczne o specjalności samochodowej i 2 lata praktyki w stacji obsługi pojazdów lub w zakładzie/warsztacie naprawy pojazdów na stanowisku naprawy lub obsługi pojazdów albo
- średnie wykształcenie techniczne o specjalności samochodowej i 4 lata praktyki w stacji obsługi pojazdów lub w zakładzie/warsztacie naprawy pojazdów na stanowisku naprawy lub obsługi pojazdów,
- ukończone szkolenie zgodne z obowiązującym programem nauczania,
- zdany z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny.
W przypadku wykształcenia technicznego o specjalności innej niż samochodowa praktyka powinna być dwukrotnie dłuższa.
Wynika z tego, że od diagnostów wymaga się wyższego lub średniego wykształcenia technicznego. Obecnie w polskim prawie nie ma definicji takiego wykształcenia. Organa administracji najczęściej przyjmują, że ukończenie uczelni wyższej o kierunku technicznym (politechniki, PWSZ lub innej) albo technikum spełnia obowiązujące wymagania. Jednakże nie ma przeszkód prawnych, aby uznać, że również absolwenci liceów zawodowych spełniają warunek wykształcenia technicznego, o ile profil ich wykształcenia zawiera się w potocznym rozumieniu pojęcia wykształcenie techniczne. Zatem organ administracji nie powinien odmówić wydania uprawnienia do wykonywania zawodu diagnosty osobie, która posiada dyplom liceum zawodowego, o ile spełnia inne wymagania określone prawem (odpowiednią udokumentowaną praktykę, zdany egzamin kwalifikacyjny).
Kandydaci na diagnostów wykonujących badania techniczne pojazdów muszą ukończyć wszystkie części szkolenia wymienione w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów:
Część I – szkolenie podstawowe dotyczące przeprowadzania okresowych badań technicznych pojazdów w zakresie sprawdzenia oraz oceny prawidłowości działania zespołów i układów pojazdu, zwłaszcza pod względem bezpieczeństwa jazdy i ochrony środowiska;
Część II – szkolenie specjalistyczne w zakresie badania technicznego autobusu, którego dopuszczalna prędkość na autostradzie i drodze ekspresowej wynosi 100 km/h;
Część III – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych pojazdów przeznaczonych do przewozu towarów niebezpiecznych;
Część IV – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych pojazdów przystosowanych do zasilania gazem;
Część V – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych:
- związanych z badaniem pojazdów zarejestrowanych po raz pierwszy za granicą lub pojazdów nowego typu wyprodukowanych lub importowanych w ilości jednej sztuki rocznie,
- pojazdów skierowanych przez organ kontroli ruchu drogowego lub starostę, o ile wymagają specjalistycznego badania oraz pojazdów, w których dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów powodujących zmianę danych w dowodzie rejestracyjnym,
- pojazdów marki „SAM” co do zgodności z warunkami technicznymi.
W programie nauczania określono: zakres szkolenia, wymagane efekty szkolenia, plan nauczania i ważniejsze założenia do planu nauczania. Po odbyciu szkolenia jego uczestnicy otrzymują stosowne zaświadczenie.
Diagności, którzy nabyli uprawnienia do przeprowadzania badań technicznych pojazdów na podstawie wcześniejszych przepisów:
- zachowują te uprawnienia w zakresie, na jaki zostały wydane oraz uznaje się ich za spełniających wymagania określone w rozporządzeniu,
- mogą uzyskać uprawnienia do przeprowadzenia nowych rodzajów badań pojazdów, po ukończeniu odpowiedniej części szkolenia i zdaniu z wynikiem pozytywnym egzaminu kwalifikacyjnego (w przypadku, gdy nie posiadali dotychczas wszystkich uprawnień).
Egzamin kwalifikacyjny
Egzamin kwalifikacyjny kandydatów na diagnostów i diagnostów uzupełniających swoje uprawnienia przeprowadza komisja powołana przez dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego (TDT), po złożeniu wniosku o przeprowadzenie egzaminu i uiszczeniu stosownej opłaty. Określono wzór wniosku oraz wykaz załączników, które należy do niego dołączyć (oświadczenie o posiadaniu wymaganego wykształcenia i praktyki, oświadczenie o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych, kserokopię zaświadczenia o ukończeniu szkolenia, kserokopie dowodu uiszczenia opłaty za egzamin).
Dyrektor TDT zamieszcza na stronach internetowych tej instytucji informacje o terminie i miejscu egzaminu oraz powiadamia o tym starostów, którzy wydają uprawnienia diagnosty. Egzamin kwalifikacyjny obejmuje część teoretyczną (pytania w formie testu i zadanie opisowe) oraz część praktyczną, polegającą na przeprowadzeniu badania technicznego pojazdu, wydaniu oceny dotyczącej stanu technicznego tego pojazdu i wypełnieniu obowiązujących dokumentów. Warunkiem dopuszczenia do części praktycznej egzaminu jest uzyskanie pozytywnego wyniku z części teoretycznej. Uczestnicy egzaminu otrzymują zaświadczenie potwierdzające zdanie egzaminu kwalifikacyjnego, które jest niezbędne do ubiegania się o wydanie uprawnienia diagnosty do wykonywania badań technicznych pojazdów. W innym przypadku uczestnicy egzaminu otrzymują pismo informujące o uzyskanych wynikach. Obecnie obowiązujące przepisy zmuszają osoby, które zamierzają uzyskać uprawnienia diagnosty do zdawania egzaminu z całego zakresu uprawnień stacji. W przypadku, gdy uczestnik egzaminu uzyska pozytywny wyniku egzaminu teoretycznego z części I (zakres szkolenia podstawowego dotyczącego okresowych badań technicznych pojazdów), a jednocześnie nie uzyska pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego z części II-V (zakres szkoleń specjalistycznych) i pytania opisowego, to może w okresie do 6 miesięcy przystąpić do kolejnego egzaminu z niezliczonej części teoretycznej. Taką możliwość wprowadzono w 2010 r. (po nowelizacji przepisów) i jest to rozwiązanie korzystne dla osób ubiegających się o uprawnienia diagnosty, ponieważ w przypadku niepowodzenia nie ma potrzeby powtarzania całego egzaminu teoretycznego. Nowelizacja przepisów umożliwiła również uczestnikom egzaminu kwalifikacyjnego z części teoretycznej korzystanie z dzienników ustaw zawierających akty normatywne obejmujące tematykę egzaminu. Takie rozwiązanie jest w pełni uzasadnione, ponieważ w trakcie pracy zawodowej na stacji przepisy dotyczące badań technicznych pojazdów wręcz wymagają od diagnosty, aby posługiwał się aktami prawnymi. Aktualne przepisy nie stwarzają możliwości ubiegania się o uprawnienia potrzebne do pracy tylko w podstawowej stacji kontroli pojazdów. Diagnosta pracujący w stacji podstawowej musi również posiadać uprawnienia z zakresu badań stacji okręgowej, mimo że ich nie będzie mógł wykonywać. Pomimo wprowadzenia korzystnych zmian, obecny stan prawny dotyczący diagnostów jest nadal mało precyzyjny, wywołuje wiele sporów i różne interpretacje przepisów przez organa administracji. Wymaga to wprowadzenia kolejnej nowelizacji przepisów, aby umożliwić rozwiązanie istniejących problemów.
Literatura
- Dyrektywa Rady nr 96/96/WE z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących badań przydatności do ruchu drogowego pojazdów silnikowych i ich przyczep (Dz. U. nr 46 z 1997 r., z późn. zm.).
- Karpiński R., Skibiński F.: Praktyczne aspekty pojęcia „pojazd ekologiczny” w odniesieniu do pojazdów o dmc powyżej 3,5 t. Konferencja „Badania techniczne pojazdów w świetle obowiązujących przepisów”. ITS, Mikołajki 2002.
- Praca zbiorowa (red. Cempel C., Żółtowski B.): Inżynieria diagnostyki maszyn. Instytut Technologii Eksploatacji PIB, Radom 2004.
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18.09.2009 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach (Dz. U. nr 155 z 2009 r.).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów (Dz. U. nr 246 z 2004 r., z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 20.06.1997 r. „Prawo o ruchu drogowym” (tekst jednolity Dz. U. nr 108 z 2005 r., z późn. zm.).
dr inż. Kazimierz Sitek
Diagnozowanie pojazdów samochodowych związane jest z bieżącą oceną ich stanu technicznego w systemie eksploatacji lub okresowym przeprowadzaniem badań technicznych pojazdów. Bieżąca ocena stanu technicznego umożliwia między innymi wykrywanie (lokalizację) uszkodzeń, ustalenie zakresu czynności niezbędnych do wykonania, kontrolę wykonanej obsługi lub naprawy czy też prognozowanie stanu technicznego. Okresowe przeprowadzanie badań technicznych wynika z aktów prawnych obowiązujących w danym państwie i ma na celu określenie, czy pojazd może być dopuszczony do ruchu drogowego z uwagi na jego stan techniczny.
System badań technicznych pojazdów
Polska ma kilkudziesięcioletnią tradycję w zakresie organizacji i przeprowadzania okresowych badań technicznych pojazdów samochodowych. Obowiązujące w kraju procedury, warunki działania i dokumentacja stosowana na stacjach kontroli pojazdów są zgodne z dyrektywą Unii Europejskiej 96/96/WE z dnia 20.12.1996 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących badań przydatności do ruchu drogowego pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz określone w odpowiednich krajowych przepisach:
- ustawie „Prawo o ruchu drogowym”,
- rozporządzeniach wykonawczych do ustawy.
Dwuetapowy system kontroli pojazdów funkcjonujący na podstawie ustawy „Prawo o ruchu drogowym” przedstawiono na rys. 1. Polski system badań technicznych dotyczy obecnie pojazdów drogowych podlegających rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Zasadniczym celem istniejącego systemu badań technicznych jest poprawa bezpieczeństwa użytkowania pojazdów drogowych z uwzględnieniem zagadnień dotyczących ochrony środowiska. Stanowi on także bazę danych dla rejestracji i ewidencji pojazdów. Elementami krajowego systemu badań technicznych pojazdów są:1. władza państwowa, czyli organ państwowy określający przepisy dotyczące badań technicznych pojazdów (minister właściwy ds. transportu);
2. władze lokalne, czyli organy upoważniające do wykonywania badań technicznych i sprawujące nadzór nad stacjami kontroli pojazdów (obecnie starostowie);
3. stacje kontroli pojazdów (fot. 1 i 2);
4. właściciele pojazdów;
5. pojazdy (przedmioty badań technicznych).
Powiązania istniejące między tymi elementami wynikają z obowiązującego prawa. Podstawowe znaczenie mają zapisy zawarte w ustawie „Prawo o ruchu drogowym”, nakładające na właściciela pojazdu obowiązek przedstawiania go do badania technicznego w ściśle ustalonych okresach i przypadkach (art. 81). Inne artykuły tego rozdziału (art. 83, 84 i 84a) ustalają kompetencje do wydawania zaświadczeń i kontroli stacji, podają tryb i warunki wydawania (cofania) zaświadczeń potwierdzających wpis przedsiębiorcy do rejestru oraz określają rodzaje badań i rodzaje stacji kontroli pojazdów, a ponadto upoważniają ministra właściwego ds. transportu do wydania szczegółowych przepisów dotyczących zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych oraz wymagań dla stacji kontroli pojazdów i zatrudnionych diagnostów. Z treści art. 81, który określa także powiązania zewnętrzne systemu badań technicznych wynika, że niektóre pojazdy (wymienione w ust. 4 w pkt. 1-3) nie podlegają badaniom technicznym przed pierwszą rejestracją (z wyjątkiem taksówki osobowej oraz pojazdów: uprzywilejowanego, przystosowanego lub wyposażonego do przewozu towarów niebezpiecznych, z zamontowanym urządzeniem technicznym podlegającym dozorowi technicznemu oraz przystosowanego do ruchu lewostronnego).
W konsekwencji delegacji ustawowych minister właściwy ds. transportu wydał kolejne akty prawne dotyczące badań technicznych. W rozporządzeniach wykonawczych uszczegółowiono bądź rozszerzono więzi wewnętrzne systemu badań technicznych przez:
1. uszczegółowienie zasad wydawania wymaganych zaświadczeń dla wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów;
2. ustalenie obowiązujących wymagań dla stacji dotyczących: wymagań ogólnych, stanowiska kontrolnego, ław pomiarowych, kanału przeglądowego, wyposażenia kontrolno-pomiarowego i technologicznego oraz stanowiska do pomiarów akustycznych;
3. określenie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów dotyczących: wykształcenia, praktyki zawodowej, obowiązkowego szkolenia i egzaminu kwalifikacyjnego;
4. szczegółowe określenie rodzajów i zakresu badań technicznych pojazdów;
5. ustanowienie obowiązujących procedur badawczych (czynności kontrolne, metody i kryteria oceny stanu technicznego) oraz wzorów używanych przy tym dokumentów.
Najważniejszą różnicą między polskim systemem badań technicznych pojazdów a systemem w Unii Europejskiej jest sposób jego formalnoprawnego umocowania. W Polsce odpowiednie zapisy dotyczące badań technicznych pojazdów występują w aktach prawnych różnej rangi (ustawy i rozporządzenia). W systemie prawnym Unii Europejskiej są one zawarte w jednolitych i spójnych dokumentach, tak zwanych dyrektywach. Należy jednak podkreślić, że dzięki kilkudziesięcioletniej tradycji okresowych badań technicznych pojazdów w Polsce oraz wprowadzaniu niezbędnych zmian, zasadnicze, jak i szczegółowe założenia krajowego systemu badań pojazdów są obecnie zgodne z założeniami odpowiedniej dyrektywy Unii Europejskiej. Dotyczy to między innymi: zasady równości oraz dostępności do systemu badań podmiotów gospodarczych (niezależnie od formy własności), terminów objęcia obowiązkowymi badaniami określonych kategorii pojazdów, badań okresowych, przedmiotu i zakresu badania, bezpośredniego nadzorowania systemu badań przez organy państwowe, wyłączenia pojazdów specjalnych z systemu badań cywilnych. Można również dodać, że polskie przepisy są w niektórych przypadkach bardziej rygorystyczne od obecnie istniejących zaleceń Unii, co jednak nie jest sprzeczne z zapisami prawnymi dyrektywy.
Należy zaznaczyć, że dyrektywa 96/96/WE określa jedynie minimalne wymagania. Kraje członkowskie mogą wprowadzić w określonym zakresie własne rozwiązania. Jednak badania techniczne powinny być nieskomplikowane, szybkie i niedrogie, a kontrola zespołów powinna odbywać się bez ich demontażu. W efekcie badania techniczne pojazdów w krajach Unii Europejskiej wykazują duże podobieństwo. Występują jednak lokalne różnice w sprawach organizacyjnych i własnościowych, wynikające ze względów historycznych oraz stopnia złożoności systemu rejestracji pojazdów. Dyrektywa dopuszcza, aby państwa członkowskie samodzielnie modyfikowały niektóre elementy systemu badań technicznych pojazdów, w zależności od potrzeb lokalnych.
Wymagania dotyczące diagnostów
Badania techniczne pojazdów przeprowadza się, na koszt ich właścicieli, w uprawnionych stacjach kontroli pojazdów (fot. 3 i 4). Badania techniczne pojazdów wykonują uprawnieni diagności zatrudnieni w stacjach kontroli pojazdów. Starosta wydaje uprawnienie do wykonywania badań technicznych, jeżeli osoba ubiegająca się o jego wydanie posiada odpowiednie wykształcenie techniczne, udokumentowaną praktykę zawodową oraz odbyła wymagane szkolenie i zdała z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny.
Z obecnie obowiązujących uregulowań zawartych w ustawie „Prawo o ruchu drogowym” wynika:
- stację kontroli pojazdów może prowadzić przedsiębiorca, który zatrudnia uprawnionych diagnostów,
- tylko osoba, która uzyskała uprawnienia diagnosty i jest zatrudniona w stacji może zgodnie z prawem przeprowadzać badania techniczne pojazdów,
- wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów jest dokonywany na wniosek przedsiębiorcy, zawierający między innymi imiona i nazwiska zatrudnionych diagnostów wraz z numerami ich uprawnień.
Z kolei w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 18.09.2009 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach wskazano, że wpisy w tych dokumentach powinny być potwierdzone m.in. podpisem uprawnionego diagnosty dokonującego badania technicznego oraz pieczątką identyfikacyjną lub imienną diagnosty. Pieczątki są wykonywane za zgodą starosty i podlegają zwrotowi w przypadku cofnięcia zezwolenia stacji lub uprawnienia diagnosty do wykonywania badań technicznych pojazdów.
Natomiast w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów określono:
- szczegółowe wymagania w stosunku do diagnostów,
- program szkolenia,
- zasady prowadzenia egzaminu,
- wzory obowiązujących dokumentów.
Wykształcenie i praktyka zawodowa
W ustawie „Prawo o ruchu drogowym” określono wysokie wymagania dla osób, które zamierzają wykonywać zawód diagnosty. Nabycie prawa do tego zawodu jest potwierdzane odpowiednim dokumentem - uprawnieniem imiennym diagnosty. Dokument ten wydaje starosta właściwy dla miejsca zamieszkania osoby zgłaszającej wniosek o jego wydanie. Warunkiem wydania uprawnienia do wykonywania badań technicznych jest posiadanie właściwego wykształcenia technicznego, praktyki zawodowej, odbycie wymaganego szkolenia oraz zdanie z wynikiem pozytywnym egzaminu. Egzamin kwalifikacyjny przeprowadza komisja powołana przez dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego. Obecnie obowiązują jednakowe wymagania dotyczące wykształcenia oraz udokumentowanej praktyki zawodowej w stosunku do diagnostów pracujących w podstawowych i okręgowych stacjach kontroli pojazdów.
Uprawnieni diagności wykonujący w stacjach badania techniczne pojazdów powinni spełnić niżej wymienione wymagania:
- wyższe wykształcenie techniczne o specjalności samochodowej i 2 lata praktyki w stacji obsługi pojazdów lub w zakładzie/warsztacie naprawy pojazdów na stanowisku naprawy lub obsługi pojazdów albo
- średnie wykształcenie techniczne o specjalności samochodowej i 4 lata praktyki w stacji obsługi pojazdów lub w zakładzie/warsztacie naprawy pojazdów na stanowisku naprawy lub obsługi pojazdów,
- ukończone szkolenie zgodne z obowiązującym programem nauczania,
- zdany z wynikiem pozytywnym egzamin kwalifikacyjny.
W przypadku wykształcenia technicznego o specjalności innej niż samochodowa praktyka powinna być dwukrotnie dłuższa.
Wynika z tego, że od diagnostów wymaga się wyższego lub średniego wykształcenia technicznego. Obecnie w polskim prawie nie ma definicji takiego wykształcenia. Organa administracji najczęściej przyjmują, że ukończenie uczelni wyższej o kierunku technicznym (politechniki, PWSZ lub innej) albo technikum spełnia obowiązujące wymagania. Jednakże nie ma przeszkód prawnych, aby uznać, że również absolwenci liceów zawodowych spełniają warunek wykształcenia technicznego, o ile profil ich wykształcenia zawiera się w potocznym rozumieniu pojęcia wykształcenie techniczne. Zatem organ administracji nie powinien odmówić wydania uprawnienia do wykonywania zawodu diagnosty osobie, która posiada dyplom liceum zawodowego, o ile spełnia inne wymagania określone prawem (odpowiednią udokumentowaną praktykę, zdany egzamin kwalifikacyjny).
Kandydaci na diagnostów wykonujących badania techniczne pojazdów muszą ukończyć wszystkie części szkolenia wymienione w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów:
Część I – szkolenie podstawowe dotyczące przeprowadzania okresowych badań technicznych pojazdów w zakresie sprawdzenia oraz oceny prawidłowości działania zespołów i układów pojazdu, zwłaszcza pod względem bezpieczeństwa jazdy i ochrony środowiska;
Część II – szkolenie specjalistyczne w zakresie badania technicznego autobusu, którego dopuszczalna prędkość na autostradzie i drodze ekspresowej wynosi 100 km/h;
Część III – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych pojazdów przeznaczonych do przewozu towarów niebezpiecznych;
Część IV – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych pojazdów przystosowanych do zasilania gazem;
Część V – szkolenie specjalistyczne w zakresie przeprowadzania badań technicznych:
- związanych z badaniem pojazdów zarejestrowanych po raz pierwszy za granicą lub pojazdów nowego typu wyprodukowanych lub importowanych w ilości jednej sztuki rocznie,
- pojazdów skierowanych przez organ kontroli ruchu drogowego lub starostę, o ile wymagają specjalistycznego badania oraz pojazdów, w których dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów powodujących zmianę danych w dowodzie rejestracyjnym,
- pojazdów marki „SAM” co do zgodności z warunkami technicznymi.
W programie nauczania określono: zakres szkolenia, wymagane efekty szkolenia, plan nauczania i ważniejsze założenia do planu nauczania. Po odbyciu szkolenia jego uczestnicy otrzymują stosowne zaświadczenie.
Diagności, którzy nabyli uprawnienia do przeprowadzania badań technicznych pojazdów na podstawie wcześniejszych przepisów:
- zachowują te uprawnienia w zakresie, na jaki zostały wydane oraz uznaje się ich za spełniających wymagania określone w rozporządzeniu,
- mogą uzyskać uprawnienia do przeprowadzenia nowych rodzajów badań pojazdów, po ukończeniu odpowiedniej części szkolenia i zdaniu z wynikiem pozytywnym egzaminu kwalifikacyjnego (w przypadku, gdy nie posiadali dotychczas wszystkich uprawnień).
Egzamin kwalifikacyjny
Egzamin kwalifikacyjny kandydatów na diagnostów i diagnostów uzupełniających swoje uprawnienia przeprowadza komisja powołana przez dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego (TDT), po złożeniu wniosku o przeprowadzenie egzaminu i uiszczeniu stosownej opłaty. Określono wzór wniosku oraz wykaz załączników, które należy do niego dołączyć (oświadczenie o posiadaniu wymaganego wykształcenia i praktyki, oświadczenie o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych, kserokopię zaświadczenia o ukończeniu szkolenia, kserokopie dowodu uiszczenia opłaty za egzamin).
Dyrektor TDT zamieszcza na stronach internetowych tej instytucji informacje o terminie i miejscu egzaminu oraz powiadamia o tym starostów, którzy wydają uprawnienia diagnosty. Egzamin kwalifikacyjny obejmuje część teoretyczną (pytania w formie testu i zadanie opisowe) oraz część praktyczną, polegającą na przeprowadzeniu badania technicznego pojazdu, wydaniu oceny dotyczącej stanu technicznego tego pojazdu i wypełnieniu obowiązujących dokumentów. Warunkiem dopuszczenia do części praktycznej egzaminu jest uzyskanie pozytywnego wyniku z części teoretycznej. Uczestnicy egzaminu otrzymują zaświadczenie potwierdzające zdanie egzaminu kwalifikacyjnego, które jest niezbędne do ubiegania się o wydanie uprawnienia diagnosty do wykonywania badań technicznych pojazdów. W innym przypadku uczestnicy egzaminu otrzymują pismo informujące o uzyskanych wynikach. Obecnie obowiązujące przepisy zmuszają osoby, które zamierzają uzyskać uprawnienia diagnosty do zdawania egzaminu z całego zakresu uprawnień stacji. W przypadku, gdy uczestnik egzaminu uzyska pozytywny wyniku egzaminu teoretycznego z części I (zakres szkolenia podstawowego dotyczącego okresowych badań technicznych pojazdów), a jednocześnie nie uzyska pozytywnego wyniku egzaminu teoretycznego z części II-V (zakres szkoleń specjalistycznych) i pytania opisowego, to może w okresie do 6 miesięcy przystąpić do kolejnego egzaminu z niezliczonej części teoretycznej. Taką możliwość wprowadzono w 2010 r. (po nowelizacji przepisów) i jest to rozwiązanie korzystne dla osób ubiegających się o uprawnienia diagnosty, ponieważ w przypadku niepowodzenia nie ma potrzeby powtarzania całego egzaminu teoretycznego. Nowelizacja przepisów umożliwiła również uczestnikom egzaminu kwalifikacyjnego z części teoretycznej korzystanie z dzienników ustaw zawierających akty normatywne obejmujące tematykę egzaminu. Takie rozwiązanie jest w pełni uzasadnione, ponieważ w trakcie pracy zawodowej na stacji przepisy dotyczące badań technicznych pojazdów wręcz wymagają od diagnosty, aby posługiwał się aktami prawnymi. Aktualne przepisy nie stwarzają możliwości ubiegania się o uprawnienia potrzebne do pracy tylko w podstawowej stacji kontroli pojazdów. Diagnosta pracujący w stacji podstawowej musi również posiadać uprawnienia z zakresu badań stacji okręgowej, mimo że ich nie będzie mógł wykonywać. Pomimo wprowadzenia korzystnych zmian, obecny stan prawny dotyczący diagnostów jest nadal mało precyzyjny, wywołuje wiele sporów i różne interpretacje przepisów przez organa administracji. Wymaga to wprowadzenia kolejnej nowelizacji przepisów, aby umożliwić rozwiązanie istniejących problemów.
Literatura
- Dyrektywa Rady nr 96/96/WE z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących badań przydatności do ruchu drogowego pojazdów silnikowych i ich przyczep (Dz. U. nr 46 z 1997 r., z późn. zm.).
- Karpiński R., Skibiński F.: Praktyczne aspekty pojęcia „pojazd ekologiczny” w odniesieniu do pojazdów o dmc powyżej 3,5 t. Konferencja „Badania techniczne pojazdów w świetle obowiązujących przepisów”. ITS, Mikołajki 2002.
- Praca zbiorowa (red. Cempel C., Żółtowski B.): Inżynieria diagnostyki maszyn. Instytut Technologii Eksploatacji PIB, Radom 2004.
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18.09.2009 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach (Dz. U. nr 155 z 2009 r.).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4.11.2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do diagnostów (Dz. U. nr 246 z 2004 r., z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 20.06.1997 r. „Prawo o ruchu drogowym” (tekst jednolity Dz. U. nr 108 z 2005 r., z późn. zm.).
dr inż. Kazimierz Sitek
Komentarze (0)