Diagnostyka

Obecnie stosowane przyrządy i urządzenia diagnostyczne umożliwiają praktyczne przeprowadzenie oceny stanu technicznego układu napędowego samochodu.

Wyposażenie do diagnozowania układu napędowego pojazdu można podzielić na:
- przyrządy pomiarowe ogólnego przeznaczenia,
- endoskopy techniczne,
- przyrządy do pomiaru luzów kątowych i osiowych,
- urządzenia do diagnozowania wibroakustycznego,
- hamownie podwoziowe.

1. Przyrządy pomiarowe ogólnego przeznaczenia
Do tej grupy należą ogólnodostępne przyrządy pomiarowe, jak na przykład liniały, sprawdziany, suwmiarki, czujniki zegarowe itp. Przyrządy te wykorzystuje się do pomiaru geometrycznych parametrów stanu technicznego, takich jak: skok jałowy pedału sprzęgła, skok roboczy pedału sprzęgła, luz osiowy wałka atakującego przekładni głównej itp.

2. Endoskopy techniczne
Zastosowanie endoskopu technicznego umożliwia obserwację, ocenę stanu i weryfikację przestrzeni niedostępnych: wnętrza silnika, przestrzeni zamkniętych zespołów układu przeniesienia napędu (np. skrzyń biegów i rozdzielczych, mostów napędowych), zamkniętych profili nadwozia oraz odczyt numerów identyfikacyjnych pojazdu.
Wersja podstawowa endoskopu technicznego pozwalająca na wykonanie badania składa się z następujących elementów (rys.1):
- sondy (wziernika),
- źródła światła,
- przewodu światłowodowego (przesyłającego strumień światła oświetlającego badany element),
- przewodów elektrycznych.

Rys. 1. Przykładowe rozwiązania endoskopów technicznych: a – endoskop z sondą elastyczną Okulus firmy Ethos, b – przykład zmiany położenia końcówki sondy elastycznej, c – endoskop z sondą sztywną TFA-5 firmy Wolf.

Dostępne są dwie odmiany sond (wzierników): sztywne i elastyczne. Sondy sztywne wykonane są w postaci metalowego pręta, w którym umieszczony jest układ optyczny (rys. 2), mającego złącze do podłączenia zewnętrznego źródła światła oraz okular umożliwiający obserwację obrazu i podłączenie wyposażenia dodatkowego (np. aparatu cyfrowego). W sondach elastycznych do przesyłania obrazu widzianego przez obiektyw wykorzystuje się wiązkę światłowodową. Wszystkie rodzaje sond (sztywne i elastyczne) mają w swoim wnętrzu oddzielną wiązkę światłowodową ułożoną obok układu optycznego, umożliwiającą doprowadzenie strumienia światła do obszaru obserwacji. Sonda elastyczna ma, w porównaniu z sondą sztywną, większe możliwości penetracji miejsc trudno dostępnych. Cięgna umieszczone wzdłuż elastycznej osłony światłowodów połączone są z dźwignią, którą porusza osoba wykonująca badanie. Dzięki temu końcówka sondy z obiektywem może zmieniać swoje położenie w jednej lub dwóch płaszczyznach (patrz rys. 1c).
Pomimo pewnych ograniczeń w docieraniu do trudno dostępnych miejsc, sonda sztywna wystarcza jednak w większości praktycznie spotykanych przypadków badań przestrzeni zamkniętych. Dzięki układowi soczewkowo-pryzmatycznemu zapewnia wyższą jakość obrazu i jest znacznie tańsza od sondy elastycznej. Najnowsze odmiany endoskopów technicznych (np. Okulus firmy Elhos) posiadają wymienne elementy zapewniające elastyczność sondy (pamięć kształtu) lub sztywność sondy (obudowa rurowa). Dzięki temu mogą być wykorzystywane zarówno jako endoskopy z sondą sztywną, jak i sondą elastyczną. Endoskopy oferowane w wersji podstawowej mają możliwość dalszej rozbudowy i pozwalają na dowolne kształtowanie zestawu, stosownie do potrzeb użytkownika (np. możliwość dodania wyposażenia do rejestracji obrazu).

3. Przyrządy do pomiaru luzów osiowych i kątowych
Do pomiaru sumarycznego luzu kątowego i luzu osiowego w zespołach i mechanizmach układu napędowego służą różne przyrządy. Dwa z nich zostaną przedstawione bardziej szczegółowo.

Rys. 2. Budowa sondy sztywnej endoskopu: 1- kąt widzenia, 2 – oświetlenie (wiązka światłowodowa połączona ze źródłem światła), 3 – obiektyw, 4 – układ soczewek, 5 – złącze do połączenia ze źródłem światła, 6 – pokrętło regulacji ostrości obrazu i położenia obiektywu, 7 – okular i złącze do wyposażenia dodatkowego, 8 – kierunek patrzenia.

Przyrząd do pomiaru skoku jałowego (roboczego, całkowitego) pedału sprzęgła
Przyrząd ma bardzo prostą budowę i jest wygodny w użyciu. Liniał metalowy (produkowany seryjnie) został umocowany wahliwie do podstawki i zaopatrzony w dwa suwaki samohamowne. Przyrząd ustawia się na podłodze pojazdu tak, aby dolny suwak dotykał spodu stopki pedału, liniał był równoległy do płaszczyzny ruchu pedału i styczny do zataczanego przez niego łuku. Naciskanie na pedał powoduje jego przesunięcie o żądany skok, razem z dolnym suwakiem. Po odjęciu przyrządu od podłogi odczytuje się odległość między suwakami na skali liniału.

Przyrząd do pomiaru luzu kątowego w układzie napędowym pojazdu
Typowe rozwiązania konstrukcyjne przyrządów do pomiaru luzu kątowego w układach napędowych samochodów są opisane w literaturze. Na rys. 3a przedstawiono jeden z takich przyrządów. Składa się on z dwóch zasadniczych elementów: tarczy pomiarowej oraz uchwytu z wymiennymi szczękami płaskimi. W skład uchwytu wchodzą: śruba pociągowa (4) z górną szczęką pryzmową (2), ruchoma dolna szczęka pryzmowa (5), pręt (3) ustalający położenie szczęk oraz pokrętło (8) śruby pociągowej. W szczękach pryzmowych są otwory, w których można mocować szczęki płaskie (9). Ponadto w dolnej szczęce jest gniazdo (11) do mocowania klucza dynamometrycznego. Zespół pomiarowy jest mocowany do szczęki dolnej za pomocą wkręta (10) i składa się z wieszaka (12) oraz tarczy pomiarowej (6) ustalonej w żądanym położeniu nakrętką (7). Na obwodzie tarczy znajduje się kanalik częściowo wypełniony cieczą oraz podziałka kątowa. Do wykonania pomiaru potrzebny jest klucz dynamometryczny, służący do przyłożenia określonego momentu przez uchwyt przyrządu na wybrane zespoły układu napędowego samochodu.

Rys. 3. Przyrząd do pomiaru luzów kątowych w układzie napędowym samochodu (a) i sposób przeprowadzania pomiaru (b): 1 – pierścień oporowy, 2 – górna szczęka pryzmowa, 3 – pręt ustalający, 4 – śruba pociągowa, 5 – dolna szczęka pryzmowa, 6 – tarcza pomiarowa, 7 – nakrętka, 8 – pokrętło, 9 – szczęka płaska, 10 – wkręt, 11 – gniazdo, 12 – wieszak.

Podstawowe dane techniczne przyrządu: zakres chwytu szczękami płaskimi wynosi 0÷200 mm (szczękami pryzmowymi Æ 30÷80 mm), zakres pomiaru kąta obrotu wynosi 0÷±50O, działka elementarna 10.
Schemat pomiaru luzu kątowego za pomocą takiego przyrządu przedstawiono na rys. 3b. Przyrząd mocuje się na przegubie krzyżakowym (szczęki płaskie) lub na rurze wału napędowego (szczęki pryzmowe). Punkt mocowania dzieli układ napędowy na dwie grupy zespołów. Po unieruchomieniu końcowego elementu każdej z grup można zmierzyć sumaryczne luzy kątowe w zespołach danej grupy. Unieruchomienie to odbywa się: za pomocą silnika (włączone sprzęgło i bieg w skrzyni przekładniowej), za pomocą hamulca ręcznego umieszczonego na wale napędowym lub za pomocą zahamowanych kół napędowych. Jednocześnie elementy niesprawdzanej w danej chwili grupy muszą mieć swobodny obrót większy od mierzonego luzu. W tym celu podnosi się jedno koło napędzane (podczas pomiaru luzu grupy 1), wyłącza sprzęgło lub włącza bieg neutralny w skrzyni przekładniowej – podczas pomiaru luzu grupy 2 (rys.4). Kąt swobodnego obrotu w ramach luzu kątowego sprawdzanej grupy jest mierzony na tarczy z podziałką kątową względem poziomu, jaki tworzy ciecz w kanaliku w dwóch skrajnych położeniach przyrządu.
Przyrząd umożliwia pomiar luzu kątowego całego układu napędowego, wybranych grup zespołów oraz poszczególnych zespołów, zależnie od punktu zamocowania przyrządu.

4. Przyrządy do diagnostyki wibroakustycznej
Diagnostyczne sygnały wibroakustyczne analizuje się za pomocą przyrządów umożliwiających obiektywną ocenę badanych obiektów. Do badań stanu technicznego zespołów układu przeniesienia napędu metodami wibroakustycznymi wykorzystuje się przyrządy podobne do przyrządów do badań silników. Mimo prostszej budowy zespołów układu przeniesienia napędu wydzielenie użytecznych składowych z sygnału wibroakustycznego rejestrowanego podczas badań nie jest łatwe. Dlatego niewiele jest opracowanych zasad oceny stanu technicznego, przydatnych do praktycznego zastosowania. Niemniej jednak istnieją przyrządy, za pomocą których można określić stan techniczny układu przeniesienia napędu na podstawie analizy sygnału wibroakustycznego. Podstawowy układ do pomiaru i analizy sygnałów wibroakustycznych
W zależności od zastosowanego przetwornika sygnał diagnostyczny jest opisywany wielkościami charakteryzującymi ruch drgający (np. przemieszczenie, prędkość, przyspieszenie, częstotliwość, faza) lub stosowanymi w akustyce (np. prędkość dźwięku, ciśnienie akustyczne, natężenie dźwięku). Pierwsze z nich rejestrowane są za pomocą czujnika umocowanego bezpośrednio na obiekcie, natomiast drugie za pomocą mikrofonu umieszczonego w pobliżu pracującego urządzenia. Rejestrowany sygnał wibroakustyczny jest najczęściej sygnałem złożonym, pochodzącym z wielu źródeł. Aby przekształcić sygnał wibroakustyczny w równoważny sygnał elektryczny, a następnie dokonać jego pomiaru, analizy i rejestracji, niezbędne jest zastosowanie odpowiednich typów przyrządów, które tworzą wspólnie pewien system pomiarowy (rys. 5).

Rys. 4. Schemat pomiarowy luzów w układzie napędowym pojazdu.

A. Przetworniki (czujniki) przetwarzają jedną formę energii (mechaniczną, akustyczną) na drugą (elektryczną). Z punktu widzenia elektrycznego można je podzielić na dwie kategorie: przetworniki aktywne (generacyjne) i bierne (parametryczne). W przetwornikach aktywnych następuje bezpośrednia zamiana wielkości mierzonej na wielkość elektryczną, a niezbędną do tego znikomą energię pobierają one z obiektu będącego przedmiotem pomiarów. W przetwornikach biernych wielkość mierzona (np. ciśnienie akustyczne) powoduje równoczesne zmiany innych wielkości (np. w mikrofonie pojemnościowym - chwilową zmianę pojemności między okładkami). Do przetworzenia zmian tej wielkości na sygnał elektryczny niezbędne jest zasilenie przetwornika dodatkową energią elektryczną.
B. Układ dopasowujący jest elementem pośrednim, którego zadaniem jest zapewnienie właściwych warunków pracy dla przetwornika i wzmocnienie jego sygnału do poziomu niezbędnego do dalszej obróbki. Sygnały elektryczne uzyskane z przetworników są na ogół bardzo słabe, z drugiej zaś strony bezpośrednie sprzężenie przetwornika z procesorem sygnałów jest niemożliwe z powodu niedopasowania energetycznego i informacyjnego. W większości przyrządów pomiarowych musi być spełniona zasada sprzężenia informacyjnego, to znaczy nie może być przepływu energii sygnału, lecz tylko przepływ informacji niesionej przez sygnał (przepływ jednokierunkowy). Z tego powodu oporność wejściowa każdego układu musi być duża, a oporność wyjściowa mała, aby przy sprzężeniu szeregowym zachodził tylko przepływ informacji (bez przepływu energii). Brak opisanego dopasowania w torze pomiarowym prowadzi do zniekształceń mierzonych sygnałów i w konsekwencji do dużych błędów.
C. Baza danych. W wielu przypadkach, zwłaszcza poza laboratorium, niemożliwa jest pełna analiza drgań lub hałasu. W takich sytuacjach nieodzowne jest magazynowanie informacji w postaci zapisu całego procesu.

Sygnał drganiowy nagrany za pomocą magnetofonu pomiarowego (na taśmę magnetyczną) może być dalej szczegółowo analizowany na dokładnych przyrządach laboratoryjnych lub też w komputerze z odpowiednim oprogramowaniem. Użycie komputera umożliwia dodatkowo przejęcie wielu czynności personelu diagnostycznego w zakresie opracowania danych pomiarowych i prognozowania stanu. Kolejny sposób zapisu przez rejestrację na dysku elastycznym lub twardym daje możliwość otrzymania wyniku pomiaru bezpośrednio przy obiekcie w formie cyfrowej. Wynik ten jest następnie przesyłany do mikrokomputera w celu dalszego opracowania. Sposób ten jest coraz częściej stosowany. Należy podkreślić, że wprowadzenie do powszechnego użytku przenośnych pamięci analogowych (magnetofon pomiarowy) i cyfrowych (dysk elastyczny lub twardy) oraz mikrokomputerów spowodowało prawdziwy przewrót w możliwościach diagnozowania stanu technicznego obiektów technicznych. D. Procesor sygnałów. Właściwe przetwarzanie informacji zawartej w sygnale odbywa się w bloku nazywanym procesorem. Może to być jedno urządzenie lub zestaw kilku urządzeń. Niezależnie od sposobu przetwarzania procesor sygnałów mierzy takie liczbowe miary sygnału, jak wartość szczytową, wartość średnią, wartość skuteczną i dokonuje analizy częstotliwościowej procesu lub inaczej mówiąc, określa widmo procesu. Można również rozpatrywać zagadnienia związane z przekroczeniem zadanego poziomu lub progu amplitudowego. Większość tych miar funkcyjnych dotyczących rozkładu amplitudowego procesu ma zastosowanie w diagnostyce wibroakustycznej (np. analiza podobieństwa procesu za pomocą funkcji korelacji).

Rys. 5. Schemat funkcjonalny podstawowego systemu pomiarowego i analizy procesów wibroakustycznych.

E. Układ obserwacji i rejestracji. Dane uzyskane z informacji przetworzonych przez procesor mają charakter liczbowy lub funkcyjny. W związku z tym do ich rejestracji i obserwacji są wykorzystywane:
- wskaźniki analogowe (wychyłowe) lub cyfrowe do odczytu wartości liczbowych,
- oscyloskopy katodowe do obserwacji zmian procesu lub jego miar funkcyjnych,
- oscyloskopy z pamięcią lub oscylografy pętlicowe do rejestracji fotograficznej procesu lub jego miar funkcyjnych,
- rejestratory poziomu do zapisu zmian w czasie: wartości średniej, skutecznej lub szczytowej,
- rejestratory X-Y do zapisu postaci widma, rozkładu amplitud lub funkcji korelacji,
- monitory komputerów traktowane jako końcówki procesorów do bieżącej prezentacji informacji, wykresów itp.,
- drukarki i plotery jako środki utrwalania informacji z monitora,
- pamięci cyfrowe jako środki rejestracji i bezpośredniej transmisji do komputera.

Rys. 6. Przykłady układów do pomiarów procesów wibroakustycznych: a – układ najprostszy (przetwornik wejściowy i miernik), b – do analizy i rejestracji widma sygnału, c - do wyznaczania i rejestracji funkcji korelacji; P – przetwornik wejściowy, UD – układ dopasowujący, OSC – oscyloskop, M – miernik, AW – analizator, K – korelator.

Przykłady układów pomiarowych
W zależności od zadań badawczych układ pomiarowy zawiera mniej lub więcej podukładów w swoich podstawowych blokach. W przypadku pomiarów uproszczonych, na przykład prędkości dopuszczalnej lub poziomu hałasu, wszystkie opisane wyżej bloki zawarte są w jednym przyrządzie zwanym wtedy miernikiem (drgań lub poziomu hałasu). Natomiast w złożonych badaniach diagnostycznych zachodzi potrzeba wykorzystania całego układu pomiarowego. Najprostszy układ pomiarowy składa się z przetwornika wejściowego oraz miernika sygnału wibroakustycznego (rys. 6a). Miernik spełnia tu rolę układu dopasowującego, procesora sygnału oraz układu obserwacji i rejestracji. Jeżeli podczas pomiaru stosowany jest przetwornik bierny, to miernik jest również źródłem napięcia lub prądu zasilającego przetwornik. Układy tego rodzaju stosowane są przeważnie podczas pomiarów uproszczonych, na przykład poziomu dźwięku, prędkości drgań lub dopuszczalnych amplitud przyspieszeń. Podczas wykonywania pomiarów diagnostycznych stosuje się także bardziej złożone układy pomiarowe. Na rys. 6b pokazano układ do pomiaru i rejestracji widma sygnału wibroakustycznego. W tym przypadku każda część składowa układu pomiarowego występuje w postaci oddzielnego przyrządu: przetwornik, przedwzmacniacz dopasowujący, analizator widma oraz rejestrator graficzny. Silnik rejestratora jest sprzężony z mechanizmem przestrajania analizatora widma. Spektogram badanego sygnału zapisywany jest automatycznie na papierze z odpowiednią podziałką. Równocześnie z analizą możliwa jest obserwacja przebiegu wartości chwilowej sygnału na ekranie oscyloskopu. Na przedstawionym schemacie blokowym miejsce analizatora widma może zająć korelator (przy wyznaczaniu funkcji korelacji) lub analizator amplitudy (przy wyznaczaniu funkcji amplitud sygnału). Układem rejestrującym jest wówczas na przykład elektromechaniczny rejestrator X-Y sterowany sygnałami z analizatora (strzałka będzie miała wtedy zwrot przeciwny).

Na rys. 6c pokazano dwukanałowy układ do pomiaru, analizy i rejestracji funkcji korelacji sygnałów wibroakustycznych. Każdy z dwóch kanałów pomiarowych składa się z przetwornika wejściowego, przedwzma-cniacza dopasowującego oraz miernika. Sygnały w obu kanałach można obserwować na ekranie oscyloskopu dwukanałowego. Następnie sygnały są podawane na wejście korelatora i do rejestratora.
Powszechnie znanym producentem urządzeń do diagnozowania metodami wibroakustycznymi jest duńska firma Brüel & Kjaer. Na rys. 7 przedstawiono mikroprocesorowe przyrządy do pomiarów i analizy drgań CMD-3 firmy Technicad oraz Vibroport 30 wytwarzany przez firmę Schenck.Przyrząd do oceny poziomu dźwięku pojazdów samochodowych Obecnie obowiązujące przepisy prawne nakazują wyposażenie urzędowych stacji kontroli pojazdów w przyrząd do badania poziomu hałasu zewnętrznego pojazdu na postoju i poziomu dźwięku sygnału dźwiękowego. Przyrządy do pomiaru i analizy dźwięku (hałasu) wytwarzane są między innymi przez polską firmę Sonopan w Białymstoku. Do tego celu można na przykład wykorzystać przenośne przyrządy typu AS-120 i AS-200, które umożliwiają wykonanie pomiarów: ciśnienia akustycznego, poziomu dźwięku i prędkości obrotowej silnika.

W skład przyrządu AS-200 wchodzą następujące elementy podstawowe:
- miernik poziomu dźwięku (rys. 8a, 8b) o dwóch zakresach pomiarowych: dolny 50-110 dB, górny 60-120 dB,
- sondy tachometryczne (indukcyjna – do silników o ZI i piezoelektryczna – do silników o ZS),
- kalibrator akustyczny,
- osłona przeciwwietrzna,
- przymiar,
- przewody połączeniowe i walizka,
- oprogramowanie.

Rys. 7. Przyrządy mikroprocesorowe do badania i analizy drgań: a – CMD-3 firmy Technicad, b – Vibroport 30 firmy Schenck.

Kalibrator akustyczny służy do ustawienia miernika przed pomiarem. Zadaniem osłony przeciwwietrznej jest ograniczenie wpływu wiatru, ochrona mikrofonu przed pyłem, kurzem i spalinami. Przymiar ułatwia ustawienie mikrofonu we właściwym położeniu względem wylotu rury wydechowej (odległość 0,5 m, kąt 45O). Pomiar prędkości obrotowej silnika odbywa się automatycznie po zamontowaniu sondy pomiarowej i połączeniu wtyczki sondy z odpowiednim gniazdem miernika. Program umożliwia współpracę miernika z komputerem: sterowanie miernikiem bezpośrednio z komputera, obserwację wyświetlacza miernika na ekranie monitora, archiwizację wykonanych pomiarów oraz wydruk protokołu z badań. Do pomiaru hałaśliwości pojazdu na postoju zestawem w wyposażeniu podstawowym są potrzebne dwie osoby. W celu umożliwienia wykonywania pomiarów przez jedną osobę jest konieczne dodatkowe wyposażenie zestawu w statyw i przedłużacz do mikrofonu. Statyw pozwala umieścić mikrofon we właściwym położeniu względem rury wydechowej badanego pojazdu. Przedłużacz (o długości 6 m lub 12 m) umożliwia osobie przeprowadzającej pomiar zajęcie miejsca kierowcy i obsługiwanie pojazdu. Miernik poziomu dźwięku składa się z następujących elementów (rys. 8c): mikrofonu, tłumika TW1, wzmacniacza wstępnego W1, filtru korekcyjnego A i obwodu LIN, tłumika TW2, wzmacniacza końcowego WK, prostownika kwadratowego PK, miernika wskazówkowego i układu zasilania z przetwornicą PT. Sygnał akustyczny jest przetwarzany na sygnał elektryczny w mikrofonie elektrostatycznym i podawany na tłumik TW1. Współpraca tłumików TW1 i TW2 umożliwia wybieranie odpowiedniego zakresu pomiarowego, skokowo co 10 dB w zakresie od 50 do 120 dB. Następnie sygnał podlega wzmocnieniu we wzmacniaczu W1, którego wzmocnienie jest dobierane odpowiednio do czułości mikrofonu. W zależności od położenia klawisza A/LIN sygnał przechodzi przez filtr korekcyjny A lub obwód LIN oraz tłumik TW2 i wzmacniacz końcowy WK sterujący prostownikiem PK o charakterystyce kwadratowej. Wynik pomiaru poziomu dźwięku lub ciśnienia akustycznego w decybelach jest równy sumie algebraicznej zakresu pomiarowego i wskazania miernika. Układ przetwornicy PT pozwala na uniezależnienie wskazań miernika od stanu baterii zasilającej w granicach ±25 proc. napięcia znamionowego.

Rys. 8. Przyrządy do badania poziomu dźwięku pojazdów samochodowych firmy Sonopan: widok (a) i schemat strony czołowej (b) miernika AS-200 oraz schemat funkcjonalny przyrządu AS-120 (c); TW1, TW2 – tłumik, W1 – wzmacniacz wstępny, A – filtr korekcyjny, WK – wzmacniacz końcowy, PK – prostownik kwadratowy, PT – przetwornica, O – obrotomierz, SP – sonda pomiarowa obrotomierza, LIN - obwód o charakterystyce liniowej.

Przykład umieszczenia elementów przyrządu AS-200 firmy Sonopan na stanowisku do pomiaru hałasu zewnętrznego pojazdu pokazano na rys. 9a, a na stanowisku do pomiaru poziomu dźwięku sygnału dźwiękowego – na rys. 9b. Przed pomiarem należy wykonać wzorcowanie miernika. W odległości 3 m od badanego pojazdu nie powinno być przeszkód akustycznych. Temperatura otoczenia powinna wynosić od 5OC do 40OC. Prędkość wiatru nie powinna przekraczać 5 m/s. Przed rozpoczęciem pomiaru należy określić poziom hałasu otoczenia, który powinien być mniejszy od poziomu hałasu wytwarzanego przez pojazd co najmniej o 10 dB. Obowiązujące w kraju rozwiązania prawne wprowadzają obowiązek pomiaru hałasu zewnętrznego pojazdu podczas postoju jedynie w przypadku negatywnego wyniku oględzin układu wydechowego. Pełna kontrola pracy układu wydechowego pojazdu podczas postoju obejmuje dwa etapy:
- ocenę słuchową i wzrokową,
- pomiar poziomu hałasu miernikiem poziomu dźwięku.

Podczas kontroli słuchowej i wzrokowej sprawdza się układ wydechowy pojazdu i ocenia jego stan techniczny oraz subiektywnie (bez przyrządów) ocenia się poziom hałasu. Niedopuszczalne są:
- wyraźnie zauważalne nieszczelności układu wydechowego,
- niekompletność układu wydechowego,
- uszkodzenia mechaniczne układu wydechowego mające wpływ na swobodny przepływ spalin.

Rys. 9. Rozmieszczenie elementów przyrządu do badania poziomu dźwięku na stanowisku kontrolnym: a – pomiar poziomu hałasu zewnętrznego pojazdu, b – pomiar poziomu dźwięku sygnału dźwiękowego; 1 – miernik poziomu dźwięku, 2 – mikrofon pomiarowy, 3 – sonda tachometru, 4 – statyw, 5 – przedłużacz do mikrofonu.

W przypadku negatywnego wyniku kontroli organoleptycznej należy dodatkowo zmierzyć poziomu hałasu zewnętrznego pojazdu na postoju za pomocą miernika. Przygotowanie samochodu do badań, warunki i przebieg pomiaru określają obowiązujące przepisy (załącznik do rozporządzenia). Instrukcja określająca sposób pomiaru poziomu hałasu zewnętrznego zawiera następujące informacje:
- wymagane warunki atmosferyczne oraz maksymalny poziom hałasu otoczenia,
- wymogi w odniesieniu do miejsca pomiarowego,
- wymogi ogólne w stosunku do przyrządu pomiarowego,
- sposób przygotowania pojazdu do badań,
- sposób ustawienia mikrofonu,
- procedurę wykonania pomiarów,
- ustalenie i ocenę wyników pomiaru.

Zachowanie warunków pomiaru i dokładne wykonanie odpowiednich procedur zależy w dużej mierze od sumienności diagnosty wykonującego badania. Pojazd powinien być tak zbudowany i utrzymany, aby poziom hałasu zewnętrznego mierzony podczas postoju pojazdu z odległości 0,5 m nie przekraczał w odniesieniu do:
- pojazdów, które były poddane badaniom homologacyjnym - wartości ustalonej w trakcie badań homologacyjnych o 5 dB (A),
- pozostałych pojazdów - wartości podanych w tabeli 1.

Tabela 1. Wymagania dotyczące poziomu hałasu zewnętrznego pojazdów na postoju.

Pełny zakres kontroli sygnału dźwiękowego obejmuje również dwa etapy, to jest ocenę wzrokową i słuchową oraz pomiar poziomu dźwięku. Ocena wzrokowa i słuchowa obejmuje sprawdzenie działania sygnału dźwiękowego i ocenę jego stanu technicznego oraz subiektywną (bez przyrządów) ocenę dźwięku. Niedopuszczalne są:
- brak lub wyraźnie zauważalna nieciągłość działania sygnału,
- wyraźnie zauważalne zmiany tonacji sygnału.

W przypadku negatywnego wyniku oceny organoleptycznej należy wykonać pomiar poziomu dźwięku na postoju za pomocą miernika. Obowiązujące przepisy nakazują, aby pojazd samochodowy był wyposażony w sygnał dźwiękowy o ciągłym i nieprzeraźliwym tonie, o poziomie dźwięku mierzonym podczas postoju pojazdu z odległości 3 m nie mniejszym niż:
- 87 dB (A) dla motocykli,
- 96 dB (A) dla pozostałych pojazdów.

Stacje diagnostyczne pomiar hałasu pojazdu powinny wykonywać na odpowiednio przystosowanym stanowisku zewnętrznym do pomiarów akustycznych. Lokalizacja tego stanowiska, wymiary, rodzaj nawierzchni są określone w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji.

dr inż. Kazimierz Sitek