Diagnostyka

dotyczące stacji kontroli pojazdów (2)

W marcu bieżącego roku opublikowano nowe Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów (Dz.U. Nr 40 z 2006 r.).

Zmiany dotyczą przede wszystkim spraw budowlanych. Pewne zmiany wprowadzono również w zakresie wymagań ogólnych, stanowiska kontrolnego (inny podział stanowiska kontrolnego), wyposażenia kontrolno-pomiarowego (okręgowe SKP należy wyposażyć w elektroniczny detektor gazów do kontroli nieszczelności instalacji gazowej), wyposażenia technologicznego oraz stanowiska zewnętrznego. W części drugiej artykułu przedstawiono pozostałe wymagania dotyczące stanowiska kontrolnego (tj. wyposażenia kontrolno-pomiarowego, wyposażenia technologicznego i stanowiska zewnętrznego), jak i wymagania budowlane, wytyczne przeciwpożarowe, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska.

Wymagania dotyczące stanowiska kontrolnego

Wyposażenie kontrolno-pomiarowe
Wyposażenie obejmuje urządzenia i przyrządy kontrolno-pomiarowe niezbędne do wykonywania badań kontrolnych pojazdów na stacji. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów (Dz.U. Nr 40 z 2006 r.) stanowisko kontrolne w podstawowej stacji kontroli pojazdów powinno być wyposażone przynajmniej w następujące urządzenia i przyrządy:
1. urządzenie rolkowe lub urządzenie płytowe (najazdowe) do kontroli działania hamulców,
2. urządzenie do oceny prawidłowości ustawienia kół jezdnych pojazdu,
3. przyrząd do pomiaru i regulacji ciśnienia powietrza w ogumieniu pojazdu,
4. przyrząd do pomiaru ustawienia i światłości świateł pojazdu,
5. przyrząd do pomiaru w szybach pojazdu współczynnika przepuszczalności światła,
6. miernik poziomu dźwięku,
7. dymomierz,
8. przyrząd do kontroli złącza elektrycznego pojazd – przyczepa,
9. przyrząd do wymuszania kontrolowanego nacisku na mechanizm sterowania hamulcem najazdowym przyczepy,
10. urządzenie do wymuszania szarpnięć kołami jezdnymi pojazdu,
11. czytnik informacji diagnostycznych do układu OBDII/EOBD,
12. wieloskładnikowy analizator spalin silników o zapłonie iskrowym,
13. opóźnieniomierz do kontroli działania hamulców,
14. zestaw narzędzi monterskich,
15. podstawowy zestaw przyrządów mierniczych ogólnego przeznaczenia.

Stanowisko kontrolne w okręgowej stacji kontroli pojazdów poza wyżej wymienionymi przyrządami powinno być wyposażone dodatkowo w:
1. przyrząd do pomiaru geometrii ustawienia kół i osi pojazdu,
2. elektroniczny detektor gazów do kontroli nieszczelności instalacji gazowej,
3. urządzenie do kontroli skuteczności tłumienia drgań zawieszenia pojazdu o dmc do 3,5 t,
4. komplet kluczy dynamometrycznych w zakresie od 20 do 400 Nm.

Dopuszcza się dodatkowe wyposażenie stacji kontroli pojazdów w inne urządzenia i przyrządy wykorzystywane do badań technicznych pojazdów, o ile spełniają one odpowiednie wymagania. Przykładowo na rys.1 przedstawiono widok stanowiska kontrolnego stacji przeznaczonej do badania pojazdów o dmc powyżej 3,5 t, a na rys. 2 widok stanowiska kontrolnego okręgowej stacji kontroli pojazdów (wyposażonego w uniwersalną linię diagnostyczną).


Urządzenia i przyrządy mogą stanowić część wspólną wyposażenia kilku stanowisk kontrolnych jednej stacji, o ile istnieje możliwość wykonania badań technicznych pojazdów. Urządzenia i przyrządy stanowiące wyposażenie stacji i wymienione w tabeli (załącznik nr 2 do rozporządzenia) powinny być poddane ocenie zgodności i posiadać oznakowanie CE (jeżeli jest to wymagane). Stacje powinny wówczas posiadać deklarację zgodności dla tych urządzeń i przyrządów. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe wymienione w tabeli załącznika nr 2 do rozporządzenia (pkt 2, 10, 13-16) powinno spełniać dodatkowe wymagania określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia. Potwierdzeniem spełnienia dodatkowych wymagań jest dokument wydany przez jednostkę akredytowaną w polskim systemie akredytacji w zakresie warunków dopuszczenia urządzeń kontroli stanu technicznego pojazdów. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe stacji kontroli pojazdów wymienione w tabeli załącznika nr 2 do rozporządzenia podlega okresowej kontroli eksploatacyjnej – nie dotyczy to urządzeń i przyrządów, które podlegają okresowej kontroli metrologicznej (np. analizatory spalin, mierniki poziomu dźwięku, manometry) lub okresowemu badaniu przez organ dozoru technicznego (np. podnośniki).

Kontrola eksploatacyjna m.in. obejmuje:
- organoleptyczne sprawdzenie czy przyrząd lub urządzenie jest kompletne i nieuszkodzone mechanicznie;
- sprawdzenie prawidłowości działania i wskazań dokonane zgodnie z zaleceniami producenta podanymi w dokumentacji techniczno-ruchowej (instrukcji obsługi);
- inne czynności kontrolne przewidziane przez producenta, przeprowadzone zgodnie z jego zaleceniami. Okresową kontrolę eksploatacyjną przeprowadza się w terminach zalecanych przez producenta. Okresową kontrolę przeprowadza upoważniony przez kierownika stacji kontroli pracownik. Wyniki kontroli zapisuje się w karcie okresowej kontroli eksploatacyjnej. Przedsiębiorca prowadzący stację kontroli pojazdów powinien posiadać dokumenty z okresowej kontroli eksploatacyjnej, metrologicznej i dozoru technicznego urządzeń i przyrządów stanowiących wyposażenie kontrolno-pomiarowe stacji kontroli pojazdów (patrz tabela).

Przy zakupie urządzeń i przyrządów diagnostycznych powinno się przeprowadzić dokładną analizę marketingową i ocenę ich jakości. W kraju użytkowane są urządzenia różnych producentów różniące się możliwościami pomiarowymi, nowoczesnością rozwiązań konstrukcyjnych i ceną. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe przystosowane jest do ciągłej pracy w różnych warunkach, w których musi zachować określoną dokładność pomiarów. Dlatego przy zakupie urządzeń kontrolnych należy przestrzegać m.in. następujących zasad:
1. Stosować urządzenia i przyrządy jednego producenta (dotyczy to szczególnie urządzeń do kontroli układów podwozia), co zapewni jednolity i tańszy serwis oraz określony system współpracy z komputerem;
2. Porównywać przyrządy i urządzenia różnych wytwórców, pod względem:
- metod badań i funkcjonalności,
- nowoczesności rozwiązań (konstrukcyjnych i technologicznych),
- zakresu badań,
- mierzonych parametrów,
- wyposażenia dodatkowego itd.
3. Wykorzystywać urządzenia i przyrządy przystosowane do współpracy z komputerem.
Należy podkreślić, że w stacji wykonującej badania techniczne pojazdów można stosować przyrządy i urządzenia różnych wytwórców. Umożliwia to często obniżenie kosztów inwestycyjnych, jednak może spowodować określone trudności w ich eksploatacji.

Na rys.3 pokazano stanowiska kontrolne okręgowej stacji kontroli pojazdów z przykładowym rozmieszczeniem urządzeń osobowej i ciężarowej linii diagnostycznej firmy Maha. Natomiast na rys.4 przedstawiono przykładowo rozmieszczenie urządzeń uniwersalnej linii diagnostycznej Uniline 5000 firmy Unimetal na stanowisku kontrolnym stacji okręgowej.


Wyposażenie technologiczne
Na stacjach kontroli pojazdów powinny znajdować się niżej wymienione instalacje technologiczne:
- elektryczna,
- sprężonego powietrza,
- wodna,
- kanalizacyjna,
- wentylacyjna,
- ogrzewania.

Instalacja elektryczna
Instalacja elektryczna jest przeznaczona do odbioru energii elektrycznej o napięciach 400 V, 230 V oraz 24 V (napięcie bezpieczne w kanale). Oświetlenie kanału jest zblokowane z włączeniem wentylacji. Energia elektryczna wykorzystywana jest do ogólnego oświetlenia oraz do zasilania eksploatowanych urządzeń i przyrządów (punkty poboru energii elektrycznej). Instalacja elektryczna powinna być wykonana zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi.

Instalacja sprężonego powietrza
Ciśnienie robocze w instalacji sprężonego powietrza powinno wynosić co najmniej 0,6 MPa. Przy doborze ciśnienia w instalacji sprężonego powietrza należy uwzględnić ciśnienie robocze niezbędne do prawidłowej pracy urządzeń i przyrządów stanowiska kontrolnego (zasilanych pneumatycznie). Instalacja jest wykorzystywana do zasilania narzędzi pneumatycznych, urządzenia do pompowania opon, urządzenia do wymuszania szarpnięć kołami jezdnymi pojazdu (w wersjach zasilanych pneumatycznie), do demontażu kół itd. Instalacja powinna być odwodniona i odolejona. Zalecane jest zainstalowanie sprężarki o wydajności około 20 m3/h i ciśnieniu 1,0 MPa. Narzędzia są podłączone do instalacji okresowo, a urządzenia kontrolno-pomiarowe na stałe. Instalacja sprężonego powietrza zgodnie z obowiązującymi normami powinna być oznakowana barwą błękitną.

Instalacja wodna i kanalizacyjna
Instalacja wodna jest przeznaczona do mycia posadzki stanowisk kontrolnych oraz pomieszczeń pomocniczych. Przewidzieć należy przynajmniej dwa punkty poboru wody w hali diagnostycznej oraz umywalkę dla pracowników stacji (doprowadzona woda ciepła lub nagrzewana miejscowo). Odbiorniki wody znajdują się również w pomieszczeniach socjalnych. Odwodnienie pomieszczenia oraz odprowadzenie ogólne ścieków należy przeprowadzić przez oddzielacz błota z separatorem produktów naftowych. Odpływ ścieków z kanałów i odwodnienie zagłębień pod urządzeniami diagnostycznymi można przeprowadzić do instalacji technologicznej budynku stacji lub do studzienki bezodpływowej.
Ogólne zapotrzebowanie wody do celów technologicznych wynosi około 0,05 m3/dobę, przy czym ilość ta nie obejmuje wody używanej do celów przeciwpożarowych i socjalnych.

Instalacja wentylacyjna
W stacji należy stosować wentylację naturalną (grawitacyjną) oraz mechaniczną nawiewno-wywiewną zapewniającą dodatkową awaryjną wymianę powietrza (z nawiewem górnym i wyciągiem dolnym). Stanowisko kontrolne powinno być wyposażone w alarmowy czujnik niedopuszczalnego poziomu stężenia tlenku węgla, który automatycznie uruchamia wentylację budynku. Dodatkowo przewidziane są w stacji indywidualne wyciągi spalin z końcówkami montowanymi na rury wydechowe pojazdu, o wydajności dostosowanej do rodzaju badanych pojazdów. Wyciągi najczęściej składają się z kanału odciągowego i balansowych wyciągów przejezdnych. Odsysacz spalin ma indywidualny silnik napędzający wentylator. W przypadku zastosowania kanału przeglądowego, wymagany jest nadmuch powietrza (instalacja nawiewna – nawiew czołowy i boczny przy kanale długości do 6 m, nawiewy boczne – przy kanałach dłuższych). Wysokość położenia otworów nawiewnych wynosi 0,1-0,2 m nad poziomem dna kanału. Instalacja wentylacyjna ma zapewnić określone w przepisach stężenie składników toksycznych w pomieszczeniu pracy. W stacji przeprowadzającej badania pojazdów przystosowanych do zasilania gazem powinien znajdować się alarmowy czujnik nadmiernego poziomu gazu płynnego i ziemnego. Czujnik do ciągłej kontroli stężenia gazu płynnego (mieszaniny propan – butan) powinien być umieszczony bezpośrednio przy posadzce, w miejscach narażonych na emisję gazu (gaz płynny jest cięższy od powietrza i gromadzi się w dolnych partiach pomieszczeń i w zagłębieniach). Progi alarmowe powinny być ustawione na poziomie 10 proc. dolnej granicy wybuchowości mieszaniny gazu płynnego. W przypadku wykrycia obecności gazu w pomieszczeniu stacji, urządzenie pomiarowe powinno spowodować automatyczne włączenie wentylacji awaryjnej i odcięcie dopływu prądu do wszystkich urządzeń w pomieszczeniu. Ponowne włączenie napięcia powinno odbywać się ręcznie, po wyeliminowaniu źródła emisji gazu płynnego i upewnieniu się, że poziom stężenia w pomieszczeniu powrócił do wartości dopuszczalnej. W stacji przeprowadzającej badania pojazdów przystosowanych do zasilania gazem zaleca się wyposażyć stanowisko kontrolne w podnośnik diagnostyczny. Wskazane jest, aby pomieszczenie, w którym wykonuje się badania, nie posiadało kanału przeglądowego, kratek ściekowych, kanalizacji i innych zagłębień. Należy podkreślić, że istniejące wymagania dla stacji nie do końca wyjaśniają zagadnienia związane z wymaganiami dla stanowisk przystosowanych do badania pojazdów zasilanych gazem. Brak jest wytycznych mówiących jak pogodzić fakt istnienia kanału przeglądowego z wymogami stawianymi pomieszczeniom, w których mogą być eksploatowane urządzenia zasilane gazem płynnym (stanowisko powinno być usytuowane powyżej poziomu gruntu).

Instalacja centralnego ogrzewania
Powinna zapewnić w stacji dodatnią temperaturę przy wyłączonej wentylacji. Przy doborze grzejników i ich rozmieszczeniu należy uwzględnić straty ciepła spowodowane otwieraniem bram. W pomieszczeniu pracy (hala diagnostyczna) temperatura powinna być dostosowana do rodzaju wykonywanej pracy, jednak nie niższa niż 14°C. W pomieszczeniach pracy, w których wykonywana jest lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C.

Zewnętrzne stanowisko do pomiarów akustycznych
Stanowisko zewnętrzne, przeznaczone do pomiarów hałasu zewnętrznego i głośności sygnału dźwiękowego, powinno znajdować się na zewnątrz pomieszczenia stacji i być wolne od wyraźnych przeszkód akustycznych. Wymiary stanowiska zewnętrznego nie powinny być mniejsze niż:
- 8,5 m x 10,5 m dla stacji przeprowadzających badania pojazdów o dmc do 3,5 t,
- 8,5 m x 16,5 m dla stacji badających pojazdy o dmc powyżej 3,5 t.
Nawierzchnia stanowiska zewnętrznego powinna być płaska i utwardzona (nawierzchnia bitumiczna, betonowa, kostkowa, klinkierowa, z płyt betonowych lub kamienno-betonowych). Badany pojazd powinien być umieszczony w miejscu pomiarowym, w którym nie mogą występować żadne zauważalne przeszkody odbijające dźwięk. W czasie pomiaru w miejscu tym może przebywać tylko kierujący pojazdem oraz osoba wykonująca pomiar. Obecność ich nie może wpływać na wynik pomiaru.

Wymagania budowlane
Budynek stacji powinien być obiektem samodzielnym organizacyjnie i wydzielonym. Ze względów ekonomicznych i sanitarnych najlepiej, aby był usytuowany na terenie uzbrojonym, z istniejącymi instalacjami elektrycznymi, gazowymi oraz wodno-kanalizacyjnymi. Budynek stacji (hala diagnostyczna) może być wykonany jako lekka konstrukcja stalowa, murowana lub żelbetowa. Bramy do hali powinny być unoszone (dopuszcza się rozwierane). W bramach należy wykonać pas oświetlający na wysokości 1,2-2,0 m oraz furtki wejściowe. Napęd mechanizmów otwierania bram powinien być pneumatyczny bądź elektryczny. Należy zastosować oświetlenie górne stanowiska kontrolnego, a w przypadku zainstalowania podnośnika oświetlenie na ścianach. Inne wymagania budowlane zostały przedstawione w warunkach ogólnych. Stałe urządzenia kontrolno-pomiarowe są zamontowane na fundamentach o wymiarach określonych przez wytwórcę i zawartych w dokumentacji techniczno-ruchowej. Najczęściej są to fundamenty pod:
- urządzenie do oceny prawidłowości ustawienia kół jezdnych,
- urządzenie do kontroli skuteczności tłumienia zawieszenia pojazdu,
- zespoły napędowe i kolumnę urządzenia do kontroli działania hamulców,
- podnośnik diagnostyczny,
- kanał przeglądowy.
Zgodnie z art.56 Prawa budowlanego inwestor, na którego nałożono obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego (stacji) jest obowiązany zawiadomić właściwe organy:
- Inspekcji Ochrony Środowiska,
- Inspekcji Sanitarnej,
- Państwowej Inspekcji Pracy,
- Państwowej Straży Pożarnej
o ukończeniu budowy obiektu stacji i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania. Jeżeli wyżej wymienione organy w ciągu 14 dni nie zajmą stanowiska, to należy przez to rozumieć nie zgłaszanie sprzeciwu lub uwag.
Do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu stacji lub wniosku o udzielenie pozwolenia na jego użytkowanie inwestor powinien dołączyć:
a) oryginał dziennika budowy,
b) oświadczenie kierownika budowy:
- o zgodności wykonania obiektu stacji z projektem budowlanym i warunkami pozwolenia na budowę, przepisami i obowiązującymi normami,
- o doprowadzeniu do należytego stanu i porządku terenu budowy, a także – w razie korzystania – terenów lub budynków (nieruchomości) sąsiednich,
c) oświadczenie o właściwym zagospodarowaniu terenów przyległych, jeżeli eksploatacja obiektu jest uzależniona od ich odpowiedniego zagospodarowania,
d) protokoły badań i sprawdzeń,
e) inwentaryzację geodezyjną podwykonawczą,
f) oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag ze strony: Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Straży Pożarnej.
Projekt budowlany, na którego podstawie wybudowano dany obiekt, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy powinien być zaopiniowany przez uprawnionego rzeczoznawcę ds. bezpieczeństwa i higieny pracy.
Kontrola przeprowadzona przez właściwego inspektora pracy w trakcie odbioru obiektu stacji ma na celu sprawdzenie, czy pomieszczenia pracy zlokalizowane w stacji będą spełniać obowiązujące wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wytyczne przeciwpożarowe, bhp i ochrony środowiska
Budynek, w którym mieści się stacja, powinien być wykonany z materiałów niepalnych. Klasa odporności pożarowej E. Stacja stanowi z budynkiem jedną strefę zagrożenia pożarowego. Obciążenie ogniowe nie przekracza 550 MJ/m2; nie ma zagrożenia wybuchowego. Stację wykonującą badania techniczne pojazdów należy wyposażyć w ręczny sprzęt gaśniczy, co najmniej w postaci jednej gaśnicy proszkowej ABCE 12 kg i jednej gaśnicy śniegowej 6 kg oraz koca gaśniczego. W pomieszczeniu stacji należy wprowadzić zakaz przechowywania materiałów palnych, zbędnych do badań diagnostycznych. Na stacji powinien również obowiązywać zakaz palenia tytoniu i używania otwartego ognia. Teren stacji należy wyposażyć w odpowiednie znaki informacyjno-ostrzegawcze. Konieczne jest opracowanie odpowiedniej instrukcji bezpieczeństwa wskazującej elementy niebezpieczne pożarowo, sposoby zapobiegania im oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych. Na stanowisku kontrolnym stacji należy umieścić czujnik nadmiernego stężenia tlenku węgla, który może automatycznie uruchamiać wentylację. Pomieszczenie stacji należy wyposażyć w instalację wentylacyjną naturalną (grawitacyjną) oraz mechaniczną nawiewno-wywiewną zapewniającą awaryjną wymianę powietrza (z nawiewem górnym i wyciągiem dolnym). System wentylacji pomieszczenia stacji powinien zapewnić wymianę powietrza niezbędną ze względów sanitarno-higienicznych, a przede wszystkim nie powinien dopuścić do wystąpienia niebezpiecznych stężeń gazów spalinowych. Ze względu na bezpieczeństwo pracy w stacji stosuje się także inne zabezpieczenia. Do najważniejszych należą:
- zerowanie maszyn i urządzeń zasilanych elektrycznie,
- w kanale instalacja oświetleniowa o niskim napięciu zasilania,
- nadmuch powietrza do kanału,
- w kanale kratka izolacyjna,
- posadzki wykonane z materiału przeciwpoślizgowego itd.
Podstawowe zagrożenia na stanowisku pracy diagnosty zatrudnionego w stacji można podzielić na trzy grupy:
- techniczne – wynikające m.in. z cech obiektu badań, właściwości urządzeń i narzędzi, cech pomieszczenia i otoczenia,
- organizacyjne – właściwy dobór pracowników, dogodna organizacja pracy, wybór optymalnych metod pracy,
- ludzkie – właściwości psychofizyczne pracowników, np. stan zdrowia, przydatność do zawodu, staż pracy.
Pracownik podejmujący pracę na stanowisku diagnosty w stacji, jak w każdym innym zakładzie, powinien być zapoznany z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Zobowiązany jest odbyć szkolenia wstępne (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie podstawowe) i szkolenia okresowe oraz podlega obowiązkowym badaniom lekarskim. Z momentem podjęcia pracy pracodawca ma obowiązek dostarczyć diagnoście odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej (np. rękawice robocze). Wytyczne ochrony środowiska związane są przede wszystkim z wyposażeniem technologicznym stanowiska kontrolnego i dotyczą: odpływu ogólnego ścieków oraz odpływu ścieków z kanałów do studzienki bezodpływowej lub do instalacji technologicznej.

Zakończenie
1. Do dnia 31.12.2010 r. zezwolono na prowadzenie stacji kontroli pojazdów, które działały w chwili wejścia w życie przepisów o działalności gospodarczej, a nie spełniają nowych wymagań (wynika z tego, że jednakowe dla wszystkich stacji zasady działania zaczną obowiązywać od 1.01.2011 r.).
2. Obowiązujące wytyczne dotyczące szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów zawarte w Rozporządzeniu Ministra Transportu i Budownictwa powinny być uwzględniane przez projektantów i inwestorów łącznie z przepisami budowlanymi i bezpieczeństwa pracy.
3. Brak znajomości całości zagadnienia (wymagań stawianych stacjom kontroli pojazdów, wymagań budowlanych, przepisów bezpieczeństwa pracy) zarówno przez projektantów, inwestorów, jak i osoby nadzorujące prowadzi często do uchybień w zakresie poprawności technologicznej, czy też zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa pracy nowych oraz modernizowanych obiektów stacji.

dr inż. Kazimierz Sitek