Diagnostyka

Krajowy system badań technicznych dotyczy obecnie pojazdów drogowych podlegających rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Badania techniczne pojazdów przeprowadza się, na koszt ich właścicieli, w uprawnionych stacjach kontroli pojazdów (fot. 1 i 2) posiadających wydane przez starostę zaświadczenie potwierdzające wpis przedsiębiorcy do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów. Badania techniczne pojazdów wykonują uprawnieni diagności zatrudnieni w stacjach kontroli pojazdów.
W dwóch pierwszych częściach artykułu przedstawiono niektóre wymagania organizacyjno-techniczne obowiązujących stacje kontroli pojazdów, to jest wymagania:
- ogólne,
- odnoszące się do stanowiska kontrolnego (m.in. dotyczące ławy pomiarowej, kanału przeglądowego, wyposażenia technologicznego),
- określające charakter i rodzaj wyposażenia kontrolno-pomiarowego,
- dotyczące materiałów pomocniczych (przepisy prawne, instrukcje itp.),
- dodatkowe dla niektórych przyrządów i urządzeń.

Natomiast w tej części przedstawiono wymagania odnoszące się do stanowiska zewnętrznego do pomiarów akustycznych, wymagania budowlane oraz wytyczne przeciwpożarowe, bhp i ochrony środowiska.

Zewnętrzne stanowisko do pomiarów akustycznych
Stanowisko zewnętrzne, przeznaczone do badań akustycznych (pomiaru hałasu zewnętrznego pojazdu), powinno znajdować się na zewnątrz pomieszczenia stacji i być wolne od wyraźnych przeszkód akustycznych. Wymiary stanowiska zewnętrznego nie powinny być mniejsze niż:
- 8,5 m x 10,5 m dla stacji przeprowadzających badania pojazdów o dmc (dopuszczalnej masie całkowitej) do 3,5 t,
- 8,5 m x 16,5 m dla stacji badających pojazdy o dmc powyżej 3,5 t.

Nawierzchnia stanowiska zewnętrznego została ściśle określona. Powinna być płaska i utwardzona (dopuszcza się nawierzchnię bitumiczną, betonową, kostkową, klinkierową, z płyt betonowych, z płyt kamienno-betonowych). Badany pojazd powinien być umieszczony w miejscu pomiarowym, w którym nie mogą występować żadne zauważalne przeszkody odbijające dźwięk. W czasie pomiaru w miejscu tym może przebywać tylko kierujący pojazdem oraz osoba wykonująca pomiar. Obecność ich nie może wpływać na wynik pomiaru. Należy podkreślić, że część funkcjonujących starszych stacji kontroli pojazdów mogła nie spełniać niektórych z obecnie wymaganych warunków lokalowych. Z tego powodu, przedsiębiorcom chcącym prowadzić działalność gospodarczą związaną z badaniami technicznymi pojazdów wyznaczono okres przejściowy do końca 2010 r. na dostosowanie obiektów stacji do obecnie obowiązujących regulacji prawnych

Wymagania budowlane
Proces budowy stacji kontroli pojazdów można podzielić na kilka etapów:
- opracowanie dokumentacji i otrzymanie stosownych zezwoleń,
- wykonanie prac budowlanych,
- instalacja niezbędnego wyposażenia,
- odbiór stacji.

Projekt wstępny stacji kontroli pojazdów powinien zawierać [1]:
- wytyczne zagospodarowania terenu,
- określenie rodzaju i ilości wykonywanych w stacji usług,
- określenie powierzchni roboczych, biurowych i socjalnych,
- wyszczególnienie wyposażenia kontrolno-pomiarowego,
- wyszczególnienie wyposażenia technologicznego (instalacje: elektryczna, wodna i kanalizacyjna, centralnego ogrzewania, sprężonego powietrza oraz wentylacji),
- wytyczne zabezpieczeń przeciwpożarowych i bezpieczeństwa pracy,
- wymagania budowlane i inne.

W pierwszym etapie realizacji inwestycji należy uzyskać/opracować niżej wymienione zezwolenia/dokumenty:
- decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
- wniosek o pozwolenie na budowę wraz z różnymi opiniami (np. opinia sanitarna, opinia o uciążliwości dla środowiska naturalnego), uzgodnieniami i zezwoleniami określonymi w przepisach szczegółowych [2, 8, 9],
- projekt budowlany składający się z projektu zagospodarowania terenu oraz projektu architektoniczno-budowlanego, który powinien być zgodny z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 10.02.2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla stacji kontroli pojazdów [6].

Na tym etapie należy zaprojektować fundamenty niezbędne do zabudowy stałych urządzeń kontrolno-pomiarowych. Wymaga to wcześniejszego wyboru wytwórcy tych urządzeń, ponieważ wymiary fundamentów są określone przez producenta i zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej. Najczęściej są to fundamenty pod:
- tester płytowy do oceny prawidłowości ustawienia kół jezdnych,
- urządzenie do kontroli skuteczności tłumienia drgań zawieszenia pojazdu,
- zespoły napędowe urządzenia do kontroli działania hamulców,
- podnośnik diagnostyczny,
- kanał przeglądowy.

Właściwy organ zatwierdza projekt budowlany przez wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę. Przed wydaniem tej decyzji odpowiedni urząd sprawdza:
1. zgodność projektu zagospodarowania działki z lokalnym planem zagospodarowania przestrzennego, wymaganiami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz obowiązującymi przepisami (m.in. techniczno-budowlanymi);
2. kompletność projektu budowlanego włącznie z wymaganymi opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i sprawdzeniami oraz informacją dotyczącą bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia;
3. uprawnienia budowlane oraz zaświadczenie wykonawców projektu o przynależności do izb branżowych.

Urząd powinien wydać decyzję o pozwoleniu na budowę w terminie jednego miesiąca od złożenia wniosku (w sytuacjach skomplikowanych okres ten może się wydłużyć do 65 dni). W przypadku stwierdzenia niekompletności lub błędów w dokumentacji urząd nakazuje usunąć wskazane nieprawidłowości w określonym terminie. Jeżeli w nakazanym czasie nieprawidłowości nie zostaną usunięte, zostanie wydana decyzja o odmowie zatwierdzenia projektu i udzielenia pozwolenia na budowę. Uzyskane pozwolenie na budowę zachowuje ważność przez dwa lata. Decyzja o pozwoleniu na budowę wygaśnie, jeżeli budowa nie zostanie w tym czasie rozpoczęta lub będzie przerwana na ponad dwa lata. Spełnienie określonych wyżej wymagań formalnoprawnych umożliwia rozpoczęcie prac budowlanych. Budynek stacji kontroli pojazdów powinien być obiektem wydzielonym i być samodzielnym organizacyjnie. Ze względów sanitarnych i ekonomicznych najlepiej, aby był usytuowany na terenie uzbrojonym, z istniejącymi instalacjami elektrycznymi, gazowymi oraz wodno-kanalizacyjnymi. Budynek stacji (hala diagnostyczna) może być wykonany jako lekka konstrukcja stalowa, murowana lub żelbetonowa. Bramy do hali powinny być unoszone (dopuszcza się rozwierane). W bramach należy wykonać pas oświetlający (na wysokości 1,2 do 2 m) oraz furtki wejściowe. Napęd mechanizmów otwierania bram powinien być pneumatyczny lub elektryczny. Należy zainstalować oświetlenie górne stanowiska kontrolnego, a w przypadku zastosowania podnośnika oświetlenie na ścianach. Inne wymagania budowlane zostały przedstawione w warunkach ogólnych.

Po zakończeniu prac budowlanych należy zainstalować wymagane wyposażenie kontrolno-pomiarowe oraz inne wyposażenie, wyszczególnione w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań dla stacji kontroli pojazdów [6]. Przy wyborze wyposażenia należy zwrócić uwagę, aby urządzenia posiadały niezbędną dokumentację uprawniającą do stosowania w stacjach kontroli pojazdów.

Zgodnie z art. 56 ustawy „Prawo budowlane” [8] inwestor, na którego nałożono obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego (stacji kontroli pojazdów) jest obowiązany zawiadomić właściwe organy:
- Inspekcji Ochrony Środowiska,
- Inspekcji Sanitarnej,
- Państwowej Inspekcji Pracy,
- Państwowej Straży Pożarnej
o ukończeniu budowy obiektu stacji i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania. Jeżeli wyżej wymienione organy w ciągu 14 dni nie zajmą stanowiska, to należy przez to rozumieć, że nie zgłaszają swojego sprzeciwu lub uwag.
Do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu stacji lub wniosku o udzielenie pozwolenia na jego użytkowanie inwestor powinien dołączyć:
a) oryginał dziennika budowy,
b) oświadczenie kierownika budowy o:
- zgodności wykonania obiektu stacji z projektem budowlanym i warunkami pozwolenia na budowę, przepisami i obowiązującymi normami,
- doprowadzeniu do należytego stanu i porządku terenu budowy, a także – w razie korzystania – terenów lub budynków (nieruchomości) sąsiednich,
c) oświadczenie o właściwym zagospodarowaniu terenów przyległych, jeżeli eksploatacja obiektu stacji kontroli pojazdów jest uzależniona od ich odpowiedniego zagospodarowania,
d) protokoły badań i sprawdzeń,
e) inwentaryzację geodezyjną podwykonawczą,
f) oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag ze strony: Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Straży Pożarnej.

Kontrola przeprowadzona przez właściwego inspektora pracy w trakcie odbioru obiektu stacji ma na celu sprawdzenie czy pomieszczenia pracy zlokalizowane w stacji będą spełniać obowiązujące wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy [4, 5]. Istotną rolę podczas odbioru stacji kontroli pojazdów spełnia Transportowy Dozór Techniczny i właściwy starosta. Przedsiębiorca składa wniosek do Transportowego Dozoru Technicznego o wydanie poświadczenia zgodności wyposażenia i warunków lokalowych stacji z wymaganiami odpowiednio do zakresu przeprowadzanych badań (wpisanego do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów). Do wniosku należy dołączyć kopię wpisu do rejestru działalności gospodarczej lub KRS (dla nowych obiektów również kopię decyzji nadzoru budowlanego zezwalającego na użytkowanie danego budynku), szkic sytuacyjny stacji oraz rysunki technologiczne stanowisk kontrolnych. Jeżeli wniosek jest poprawny pod względem formalnym, przedsiębiorca w terminie 7 dni (od zatwierdzenia wniosku) zostanie pisemnie poinformowany o terminie sprawdzenia stacji przez upoważnioną osobę. Transportowy Dozór Techniczny jako organ opiniodawczy sprawdza wyposażenie i warunki lokalowe na zgodność z wymaganiami oraz kontroluje kategorię obiektu budowlanego (dla nowych obiektów wymagana jest kategoria XVII, a dla adaptowanych sprawdza się zaświadczenie potwierdzające dopuszczenie budynku jako stacji obsługi lub warsztatu samochodowego). Po sprawdzeniu stacji przedstawiciel TDT sporządza protokół. Na podstawie tego protokołu dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego wydaje, za opłatą, poświadczenie (w formie decyzji). Poświadczenie zachowuje ważność do czasu zmiany stanu faktycznego, dla którego zostało wydane, jednak nie dłużej niż przez 5 lat od daty jego wydania. Po uzyskaniu decyzji dyrektora TDT przedsiębiorca składa do właściwego starosty wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów. We wniosku należy między innymi podać wymagane dane dotyczące zatrudnionych na stacji uprawnionych diagnostów.

Wytyczne przeciwpożarowe, bhp i ochrony środowiska
Budynek, w którym mieści się stacja, powinien być wykonany z materiałów niepalnych. Klasa odporności pożarowej E. Stacja stanowi z budynkiem jedną strefę zagrożenia pożarowego. Obciążenie ogniowe nie przekracza 550 MJ/m2, nie ma zagrożenia wybuchowego. Stację wykonującą badania techniczne pojazdów należy wyposażyć w ręczny sprzęt gaśniczy, co najmniej w postaci jednej gaśnicy proszkowej ABCE 12 kg i jednej gaśnicy śniegowej 6 kg oraz koca gaśniczego [7].

W pomieszczeniu stacji należy wprowadzić zakaz przechowywania materiałów palnych, zbędnych do badań diagnostycznych. Na stacji powinien również obowiązywać zakaz palenia tytoniu i używania otwartego ognia. Teren stacji należy wyposażyć w odpowiednie znaki informacyjno-ostrzegawcze. Konieczne jest opracowanie odpowiedniej instrukcji bezpieczeństwa, wskazującej elementy niebezpieczne pożarowo, sposoby zapobiegania im oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych. Na stanowisku kontrolnym stacji należy umieścić czujnik nadmiernego stężenia tlenku węgla, który może automatycznie uruchamiać wentylację. Pomieszczenie stacji należy wyposażyć w instalację wentylacyjną naturalną (grawitacyjną) oraz mechaniczną nawiewno-wywiewną zapewniającą awaryjną wymianę powietrza (z nawiewem górnym i wyciągiem dolnym). System wentylacji pomieszczenia stacji powinien zapewnić wymianę powietrza niezbędną ze względów sanitarno-higienicznych, a przede wszystkim nie powinien dopuścić do wystąpienia niebezpiecznych stężeń gazów spalinowych.

Ze względu na bezpieczeństwo pracy [4], w stacji stosuje się także inne zabezpieczenia. Do najważniejszych należą:
- zerowanie maszyn i urządzeń zasilanych elektrycznie,
- w kanale przeglądowym instalacja oświetleniowa o niskim napięciu zasilania,
- nadmuch powietrza do kanału,
- w kanale kratka izolacyjna,
- posadzki wykonane z materiału przeciwpoślizgowego itd.

Podstawowe zagrożenia na stanowisku pracy diagnosty zatrudnionego w stacji można podzielić na trzy grupy:
- techniczne – wynikające m.in. z cech obiektu badań, właściwości urządzeń i narzędzi, cech pomieszczenia i otoczenia,
- organizacyjne – właściwy dobór pracowników, dogodna organizacja pracy, wybór optymalnych metod pracy,
- ludzkie – właściwości psychofizyczne pracowników, np. stan zdrowia, przydatność do zawodu, staż pracy.

Pracownik podejmujący pracę na stanowisku diagnosty w stacji, jak w każdym innym zakładzie, powinien być zapoznany z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy [3]. Zobowiązany jest odbyć szkolenia wstępne (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie podstawowe) i szkolenia okresowe oraz podlega obowiązkowym badaniom lekarskim. Z momentem podjęcia pracy pracodawca ma obowiązek dostarczyć diagnoście odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej (np. rękawice robocze). Wytyczne ochrony środowiska związane są przede wszystkim z wyposażeniem technologicznym stanowiska kontrolnego i dotyczą: odpływu ogólnego ścieków oraz odpływu ścieków z kanałów do studzienki bezodpływowej lub do instalacji technologicznej. Wprowadzone w przepisach obowiązujących stacje kontroli pojazdów zmiany dotyczące wymagań techniczno-organizacyjnych oraz budowlanych spowodowały ich uściślenie i jednocześnie złagodzenie niektórych wymagań. Pomimo tego, z informacji opublikowanych przez Transportowy Dozór Techniczny wynika, że podczas sprawdzania stacji kontroli pojazdów często występują niżej wymienione nieprawidłowości:
- niewłaściwe oznakowanie zewnętrzne budynku stacji kontroli pojazdów (brak: rodzaju stacji, kodu rozpoznawczego, godzin otwarcia),
- brak w projekcie założeń konstrukcyjno-budowlanych kanału przeglądowego stwierdzenia dotyczącego możliwości przeciążenia obrzeża kanału ciężarem przekraczającym o 25% nominalny udźwig urządzenia do podnoszenia osi pojazdu,
- brak indywidualnego wyciągu spalin lub niekompletna dokumentacja,
- urządzenie do kontroli działania hamulców nie posiada możliwości badania układów hamulcowych motocykli (dotyczy to stacji, których zakres działania obejmuje badanie motocykli),
- brak wentylacji nawiewnej w kanale przeglądowym, brak bocznych nawiewów w kanałach o długości większej niż 6 m,
- brak mechanicznej wentylacji nawiewnej lub brak alarmowego czujnika nadmiernego poziomu stężenia tlenku węgla,
- brak alarmowych czujników nadmiernego poziomu gazu płynnego lub ziemnego lub nieprawidłowy montaż tych czujników,
- brak dokumentacji z okresowej kontroli metrologicznej, na przykład wieloskładnikowego analizatora spalin lub przyrządu do pomiaru i regulacji ciśnienia powietrza w ogumieniu,
- brak na stacji kontroli pojazdów umieszczonych w widocznym miejscu dokumentów: kopii zaświadczenia potwierdzającego wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów, tabeli opłat za badania techniczne, wykazu czynności kontrolnych oraz metod i kryteriów oceny stanu technicznego pojazdów oraz wykazu diagnostów prowadzących badania techniczne pojazdów,
- brak informacji dotyczących kryteriów oceny badanych pojazdów oraz brak obowiązujących przepisów prawnych określających wymagania odnośnie warunków technicznych i badań technicznych pojazdów.

dr inż. Kazimierz Sitek

Literatura:
1. Praca zbiorowa (red. Bocheński C.): Badania kontrolne samochodów. WKŁ, Warszawa 2000.
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75 z 2002 r., z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp (Dz. U. nr 180 z 2004 r., z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (tekst jednolity Dz. U. nr 169 z 2003 r., z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29.11.2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. nr 217 z 2002 r., z późn. zm.).
6. Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z dnia 10.02.2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów (Dz. U. nr 40 z 2006 r.).
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21.04.2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. nr 80 z 2006 r.). niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 97 z 2009 r.).
8. Ustawa z dnia 7.07.1994 r. „Prawo budowlane” (tekst jednolity Dz. U. nr 156 z 2006 r., z późn. zm.).
9. Ustawa z dnia 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 80 z 2003 r., z późn. zm.).