Diagnostyka

W pierwszej części artykułu opisano system badań technicznych pojazdów w Unii Europejskiej i w Polsce oraz wymagania dotyczące diagnostów (wykształcenie techniczne, praktyka zawodowa, obowiązkowe szkolenie, egzamin kwalifikacyjny). Natomiast w tej części przedstawiono rodzaje badań technicznych i terminy ich przeprowadzania, a także istotę i zakres badań technicznych pojazdów.

System badań technicznych dotyczy pojazdów drogowych podlegających rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Badania techniczne pojazdów silnikowych i przyczep wykonuje się na koszt ich właścicieli w uprawnionych stacjach kontroli pojazdów (rys. 1 i 2) oraz na odpowiednio wykonanych i wyposażonych stanowiskach kontrolnych (rys. 3 i 4). Przeprowadzają je uprawnieni diagności zatrudnieni w stacjach kontroli pojazdów.

1. Podział badań technicznych pojazdów
Rodzaje badań technicznych są określone w ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3]. Dzieli się je na badania okresowe, badania dodatkowe i badania co do zgodności z warunkami technicznymi.
Okresowe badanie techniczne pojazdu należy przeprowadzać corocznie (z pewnymi wyjątkami). Przyczepa lekka i pojazd zabytkowy nie podlegają okresowym badaniom technicznym (nie dotyczy to pojazdu zabytkowego wykorzystywanego do transportu zarobkowego).
Okresowe badanie techniczne po raz pierwszy jest przeprowadzane przed pierwszą rejestracją w Polsce z wyjątkiem:
a) nowego pojazdu, dla którego wydano świadectwo zgodności WE, świadectwo zgodności, dopuszczenie jednostkowe pojazdu lub decyzję o jego uznaniu albo świadectwo dopuszczenia indywidualnego WE pojazdu;
b) zarejestrowanego pojazdu:

• na którego typ wydano świadectwo homologacji typu WE pojazdu – w okresie od dnia pierwszej rejestracji za granicą do dnia terminu okresowego badania technicznego, ustalonego przepisami krajowymi; 
• w którego dowodzie rejestracyjnym lub innym dokumencie wydanym przez właściwy organ państwa członkowskiego przedstawionym do rejestracji zawarta jest informacja o wykonanym badaniu technicznym i jego terminie ważności.

Wymieniony wyjątek nie dotyczy: taksówki, pojazdu uprzywilejowanego, pojazdu przeznaczonego do przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, pojazdu z zamontowanym urządzeniem technicznym podlegającym dozorowi technicznemu oraz pojazdu przystosowanego konstrukcyjnie do ruchu lewostronnego.
Niezależnie od badania okresowego, w niektórych przypadkach określonych w ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3] pojazdy podlegają dodatkowemu badaniu technicznemu.
Natomiast badaniu co do zgodności z warunkami technicznymi podlega pojazd zabytkowy przed pierwszą rejestracją w Polsce.
Szczegółowy zakres i sposób przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzory dokumentów stosowane przy tych badaniach określono w rozporządzeniu o zakresie i sposobie badań [2].
Badanie techniczne pojazdu z urządzeniem technicznym podlegającym dozorowi technicznemu może być przeprowadzone po przedstawieniu dokumentu wydanego przez właściwy organ dozoru technicznego, stwierdzającego sprawność urządzenia technicznego.
Badanie techniczne pojazdu wyposażonego w blokadę alkoholową powinno się przeprowadzić po przedstawieniu dokumentu potwierdzającego kalibrację blokady alkoholowej, wystawionego przez producenta tego urządzenia lub jego przedstawiciela.
W razie trudności w ustaleniu parametrów pojazdu badanie techniczne może być przeprowadzone po przedstawieniu opinii rzeczoznawcy samochodowego (wpisanego na listę ministerstwa ds. transportu).

2. Terminy badań technicznych pojazdów
W ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3] określono, że okresowe badanie techniczne pojazdu jest przeprowadzane corocznie. Od tej zasady przewidziano kilka wyjątków.
1. Okresowe badanie techniczne samochodu osobowego, samochodu ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej (dmc) nieprzekraczającej 3,5 t, motocykla lub przyczepy o dmc nieprzekraczającej 3,5 t przeprowadza się przed upływem 3 lat od dnia pierwszej rejestracji, następnie przed upływem 5 lat od dnia pierwszej rejestracji i nie później niż 2 lata od dnia przeprowadzenia poprzedniego badania, a następnie przed upływem kolejnego roku od dnia przeprowadzenia badania. Nie dotyczy to: pojazdu przewożącego towary niebezpieczne, taksówki; pojazdu samochodowego konstrukcyjnie przeznaczonego do przewozu od 5 do 9 osób, wykorzystywanego do zarobkowego transportu drogowego osób; pojazdu marki SAM, pojazdu zasilanego gazem, pojazdu uprzywilejowanego oraz pojazdu używanego do nauki jazdy lub egzaminu państwowego, które podlegają corocznym badaniom technicznym.
2. Okresowe badanie techniczne ciągnika rolniczego, przyczepy rolniczej i motoroweru przeprowadza się przed upływem 3 lat od dnia pierwszej rejestracji, a następnie przed upływem każdych kolejnych 2 lat od dnia przeprowadzenia badania.
3. Okresowe badanie techniczne autobusu przeprowadza się przed upływem roku od dnia pierwszej rejestracji i następnie co 6 miesięcy.
4. Przyczepa lekka i pojazd zabytkowy nie podlegają okresowym badaniom technicznym. Pojazd zabytkowy wykorzystywany do zarobkowego transportu drogowego podlega corocznym badaniom technicznym.

Przedstawiony w pkt 1 zapis „następnie przed upływem 5 lat od dnia pierwszej rejestracji i nie później niż 2 lata od dnia przeprowadzenia poprzedniego badania technicznego” oznacza, że uprawniony diagnosta nie może przedłużyć ważności badania technicznego o 2 lata w przypadku, gdy od pierwszego wpisu do dowodu rejestracyjnego upłynęło ponad 5 lat.
3. Istota badań technicznych
Istotę i zakres badań technicznych pojazdu przedstawiono w rozporządzeniu o zakresie i sposobie badań [2]. Badania techniczne pojazdu polegają na wykonaniu następujących czynności:
a) ocenie prawidłowości działania pojazdu;
b) sprawdzeniu, czy pojazd odpowiada warunkom technicznym określonym w następujących aktach prawnych:

• ustawach: Prawo o ruchu drogowym, o podatku od towarów i usług, o podatku dochodowym od osób fizycznych lub o podatku dochodowym od osób prawnych;
• rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych pojazdów i zakresu ich niezbędnego wyposażenia;
• rozporządzeniu w sprawie szczegółowego sposobu oraz trybu nadawania i umieszczania w pojazdach cech identyfikacyjnych;
• rozporządzeniu w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów;
• przepisach Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), jeżeli pojazd jest przystosowany do przewozu takich towarów;
• międzynarodowych porozumieniach dotyczących transportu drogowego.

Badanie techniczne przeprowadza się po uiszczeniu przez właściciela/posiadacza pojazdu opłaty za przeprowadzenie badania technicznego i opłaty ewidencyjnej. Dopuszcza się dokonywanie opłat w obrocie bezgotówkowym. Mogą być one uiszczone po przeprowadzeniu badania, jeżeli przewiduje to umowa zawarta między przedsiębiorcą prowadzącym stację a właścicielem/posiadaczem pojazdu. Badanie techniczne należy przeprowadzić po pobraniu z centralnej ewidencji pojazdów (CEP) danych identyfikujących badany pojazd (z pewnymi wyjątkami) oraz po ustaleniu rodzaju badania technicznego.
Po zakończeniu badania technicznego pojazdu diagnosta niezwłocznie dokonuje wpisu o jego wyniku do rejestru, wprowadza dane do CEP (z jednym wyjątkiem), a także dokonuje wpisu terminu następnego badania do dowodu rejestracyjnego (o ile jest dostępny) i wydaje zaświadczenie z badania.

4. Zakres badań technicznych
4.1. Zakres okresowego badania technicznego
Zakres okresowego badania technicznego pojazdu, określony w przepisach o zakresie i sposobie badań [2], obejmuje:
a) identyfikację pojazdu, w tym:

• sprawdzenie cech identyfikacyjnych oraz ustalenie i porównanie zgodności faktycznych danych pojazdu z danymi w dowodzie rejestracyjnym (pozwoleniu czasowym, karcie pojazdu, pokwitowaniu);
• sprawdzenie prawidłowości oznaczeń i stanu tablic rejestracyjnych pojazdu (nie dotyczy badania okresowego po raz pierwszy przed pierwszą rejestracją w Polsce, z wyjątkiem pojazdów zarejestrowanych czasowo);
• sprawdzenie zgodności z danymi zgromadzonymi w Centralnej Ewidencji Pojazdów (z pewnymi wyjątkami);

b sprawdzenie dodatkowego wyposażenia pojazdu;
c) sprawdzenie i ocenę prawidłowości działania poszczególnych zespołów i układów pojazdu, w szczególności pod względem bezpieczeństwa jazdy i ochrony środowiska, w tym weryfikację i ocenę: 

• stanu technicznego ogumienia, w tym prawidłowości doboru obciążenia, prędkości i przeznaczenia właściwego dla danego typu pojazdu;
• prawidłowości działania, ustawienia i własności świetlnych świateł zewnętrznych, w tym prawidłowości działania urządzeń sygnalizacyjnych;
• stanu technicznego, skuteczności i równomierności działania hamulców;
• prawidłowości działania układu kierowniczego, stanu technicznego jego połączeń oraz wielkości ruchu jałowego koła kierownicy, w tym prawidłowości ustawienia i zamocowania kół jezdnych;
• stanu technicznego zawieszenia;
• instalacji elektrycznej;
• stanu technicznego nadwozia, podwozia i ich osprzętu oraz przedmiotów wyposażenia;
• stanu technicznego układu wydechowego – w uzasadnionych przypadkach pomiar poziomu hałasu zewnętrznego podczas postoju oraz ocenę stanu technicznego sygnału dźwiękowego;
• emisji zanieczyszczeń gazowych lub zadymienia spalin, jeżeli pojazd jest napędzany silnikiem o spalaniu wewnętrznym;

d) sprawdzenie warunków dodatkowych dla pojazdów, określonych w § 17-22, 38-42 i 52 rozporządzenia o warunkach technicznych.

Wymagania dotyczące kontroli i wytyczne dotyczące oceny usterek podczas przeprowadzania okresowego badania technicznego pojazdu określa dział I załącznika nr 1 do przepisów o zakresie i sposobie badań [2].

4.2. Zakres uproszczonego badania okresowego po raz pierwszy
W § 9 ust. 2 rozporządzenia o warunkach technicznych [1] określono, że kierownica nie powinna być umieszczona po prawej stronie pojazdu. Dopuszcza się umieszczenie kierownicy po prawej stronie pojazdu tylko w samochodzie osobowym kategorii M1, nowym objętym świadectwem homologacji typu WE pojazdu albo uprzednio zarejestrowanym w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej, pod warunkiem że wyposażenie takiego pojazdu (np. reflektory świateł mijania, lusterka wsteczne) spełnia odpowiednie wymagania.
W przypadku okresowego badania technicznego po raz pierwszy pojazdu przystosowanego konstrukcyjnie do ruchu lewostronnego (z kierownicą umieszczoną po prawej stronie) powinno się je przeprowadzić w sposób uproszczony. Dotyczy to pojazdów nowych, na które zostały wydane odpowiednie dokumenty (np. świadectwo zgodności WE, świadectwo zgodności, dopuszczenie jednostkowe pojazdu, świadectwo dopuszczenia indywidualnego WE), a także pojazdów już zarejestrowanych z ważnym terminem badania technicznego.
Zakres uproszczonego badania okresowego po raz pierwszy tych pojazdów określono w dziale Ia załącznika nr 1 do rozporządzenia o zakresie i sposobie badań [2]. Powinno się wykonać (zgodnie z tabelą działu I) tylko następujące czynności:

• identyfikację pojazdu (pkt 0);
• sprawdzenie widoczności (pkt 3.1-3.3); 
• kontrolę świateł drogowych i mijania (pkt 4.1);
• sprawdzenie światła (świateł) przeciwmgłowego tylnego (pkt 4.5.1, 4.5.3, 4.5.4);
• sprawdzenie prędkościomierza (pkt 7.8).

Identyfikacja pojazdu obejmuje między innymi weryfikację cech identyfikacyjnych i porównanie zgodności faktycznych danych pojazdu z zapisanymi w dowodzie rejestracyjnym lub odpowiadającym mu dokumencie. Identyfikację należy wykonać zgodnie z pkt 0 działu I załącznika nr 1 do rozporządzenia [2].
Sprawdzenie widoczności dotyczy również oceny minimalnego pola widzenia w lewym lusterku zewnętrznym. Szczegółową procedurę badania minimalnego pola widzenia, które powinno być widoczne w lusterku zewnętrznym (lewym wstecznym), określono w załączniku nr 10 do rozporządzenia [2]. Minimalne wymagane pole widzenia, oznaczone trzema liniami, tj. wewnętrzną, przednią i zewnętrzną (rys. 5), stanowi odwzorowanie nawierzchni jezdni, która powinna być widoczna z pojazdu w lewym lusterku zewnętrznym. Lusterko musi mieć możliwość regulacji. Badanie przeprowadza się na płaskiej, równej i utwardzonej nawierzchni. Podczas sprawdzania minimalnego pola widzenia diagnosta powinien wykonać następujące czynności:

• ustawić pojazd na stanowisku kontrolnym równolegle i stycznie do wewnętrznej linii pola widzenia, położenie oczu kierowcy na wysokości osi odniesienia w odległości 10 m od przedniej linii pola widzenia;
• ustawić siedzenie kierowcy w środkowym położeniu wzdłużnym, oparcie należy pochylić pod kątem 250 od pionu;
• zająć miejsce kierowcy, oprzeć się plecami o oparcie siedzenia, a głowę i wzrok skierować na wprost;
• na prawej bocznej szybie należy zaznaczyć równolegle do podłoża położenie oczu kierowcy;
• ustawić sprawdziany o wysokości (h) równej odległości oczu kierowcy od podłoża powiększonej o 50 mm (w miejscu wskazanym na rysunku);
• po zajęciu miejsca kierowcy tak regulować lewym lusterkiem zewnętrznym, aby pole widzenia w nim widoczne umożliwiało widzenie:

– sprawdzianów o wysokości h,
– minimalnego pola widzenia na poziomie podłoża (patrz rys. 5);

• jeżeli jest to możliwe do uzyskania, to wynik badania uznaje się za pozytywny.

Przeprowadzenie sprawdzenia minimalnego pola widzenia w lewym lusterku zewnętrznym ułatwiają sprawdziany wytwarzane przez niektórych producentów wyposażenia kontrolno-pomiarowego (rys. 6).
Kontrola świateł drogowych i mijania dotyczy m.in. sprawdzenia dostosowania reflektorów świateł mijania do ruchu prawostronnego i ich asymetryczności.  Sprawdzenie świateł przeciwmgłowych obejmuje przede wszystkim kontrolę ich działania i wymaganych warunków technicznych. Natomiast kontrola prędkościomierza dotyczy między innymi sprawdzenia jego wyskalowania. Dopuszcza się stosowanie następujących jednostek miary: km/h lub km/h i mp/h.
Po wykonaniu badania pojazdu z kierownicą umieszczoną po prawej stronie diagnosta zamieszcza w uwagach zaświadczenia z badania technicznego adnotację o treści „pojazd konstrukcyjnie przystosowany do ruchu lewostronnego, z kierownicą umieszczoną po prawej stronie pojazdu”.

4.3. Zakres dodatkowego badania technicznego
Szczegółowy zakres dodatkowego badania technicznego pojazdu przedstawiono w § 3 ust. 1 pkt 1-15 rozporządzenia o zakresie i sposobie badań [2]. Natomiast wykaz czynności kontrolnych oraz metod i kryteriów oceny stanu technicznego pojazdu podczas przeprowadzania dodatkowego badania technicznego pojazdu określono w załączniku nr 2 do przepisów o zakresie i sposobie badań [2]. Wykonanie dodatkowego badania technicznego nie wpływa na termin następnego okresowego badania technicznego, określonego w dowodzie rejestracyjnym pojazdu (z kilkoma wyjątkami).
Rodzaje badań dodatkowych pojazdu i ich zakres zostaną przedstawione bardziej szczegółowo w kolejnym numerze „Nowoczesnego Warsztatu”.

dr inż. Kazimierz Sitek

Literatura:
1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 31.12.2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2016 r., poz. 2022, z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 26.06.2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach (Dz. U. z 2015 r., poz. 776, z późn. zm.).
3. Ustawa z 20.06.1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2020 r., poz. 110, z późn. zm.).