Diagnostyka

W poprzednich częściach tego artykułu przedstawiono system badań technicznych pojazdów drogowych w Unii Europejskiej i w Polsce, wymagania stawiane diagnostom (wykształcenie techniczne, praktyka zawodowa, obowiązkowe szkolenie, egzamin kwalifikacyjny), rodzaje badań technicznych pojazdów i terminy ich przeprowadzania oraz istotę badań technicznych i zakres badań okresowych. Natomiast w tej części opisano rodzaje i zakres dodatkowych badań technicznych pojazdów oraz badanie pojazdu zabytkowego.

System badań technicznych dotyczy pojazdów drogowych, które podlegają rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Badania techniczne pojazdów wykonuje się na koszt ich właścicieli w upoważnionych stacjach kontroli pojazdów (rys. 1 i 2) na odpowiednio wykonanych i wyposażonych stanowiskach kontrolnych (rys. 3 i 4). Przeprowadzają je uprawnieni diagności.
Oprócz okresowego badania technicznego w niektórych przypadkach, określonych w art. 81 ust. 11 ustawy – Prawo o ruchu drogowym [4], pojazdy podlegają dodatkowemu badaniu technicznemu.

1. Rodzaje dodatkowych badań technicznych
Niezależnie od badania okresowego, dodatkowemu badaniu technicznemu podlega pojazd.

1. Skierowany przez organ kontroli ruchu drogowego:
- w razie uzasadnionego przypuszczenia, że zagraża bezpieczeństwu ruchu lub narusza wymagania ochrony środowiska,
- uczestniczący w wypadku drogowym, podczas którego uszkodzone zostały zasadnicze elementy nośne konstrukcji nadwozia, podwozia lub ramy (z zastrzeżeniem pkt 5), lub noszący ślady uszkodzeń albo którego stan techniczny wskazuje na naruszenie elementów nośnych konstrukcji pojazdu, mogące stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego.

2. Skierowany przez starostę albo na wniosek posiadacza pojazdu:
- w celu identyfikacji lub ustalenia danych niezbędnych do jego rejestracji,
- jeżeli z dokumentów wymaganych do jego rejestracji wynika, że uczestniczył w wypadku drogowym lub narusza wymagania ochrony środowiska. 

2a. Skierowany przez starostę po otrzymaniu:
- informacji, o której mowa w art. 54f ustawy o transporcie drogowym,
- wniosku organu kontroli ruchu drogowego o konieczności przeprowadzenia dodatkowego badania technicznego pojazdu kategorii M2, M3, N2 i N3, przyczepy kategorii O3 i O4 i ciągnika kołowego kategorii T5 użytkowanego na drodze publicznej do wykonywania zarobkowego przewozu rzeczy.

3. W którym dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów powodujących zmianę danych w dowodzie rejestracyjnym (z zastrzeżeniem art. 66 ust. 4 pkt 5 i 6 ustawy), z wyłączeniem montażu instalacji do zasilania gazem.
4. Który ma być używany jako taksówka, pojazd uprzywilejowany, pojazd do nauki jazdy, pojazd egzaminacyjny lub do przewozu drogowego towarów niebezpiecznych.
5. W którym została dokonana naprawa wynikająca z istotnej szkody.
6. W którym w czasie badania technicznego stwierdzono ślady uszkodzeń lub naruszenie elementów nośnych konstrukcji, mogących stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu drogowego.
7. Dla którego określono wymagania techniczne w przepisach o podatku od towarów i usług, o podatku dochodowym od osób fizycznych lub o podatku dochodowym od osób prawnych.
8. Autobus, którego dopuszczalna prędkość na autostradzie i drodze ekspresowej wynosi 100 km/h, co do zgodności z dodatkowymi warunkami technicznymi.
9. Dla którego określono dodatkowe wymagania techniczne w międzynarodowych porozumieniach dotyczących transportu drogowego.
10. Wyposażony w blokadę alkoholową.

Tabela 1. Wykaz czynności wykonywanych podczas dodatkowych badań technicznych pojazdu

2. Zakres dodatkowych badań technicznych
Zakres dodatkowych badań technicznych pojazdu jest określony w § 3 ust. 1 rozporządzenia o zakresie i sposobie badań [2]. W tabeli 1 przedstawiono wymagany zakres badania niezbędny do wykonania podczas przeprowadzania dodatkowych badań technicznych pojazdu.

Szczegółowe zestawienie czynności kontrolnych oraz metody i kryteria oceny stanu technicznego pojazdu podczas przeprowadzania dodatkowego badania technicznego określono w dziale I załącznika nr 2 do rozporządzenia o zakresie i sposobie badań [2].
Należy podkreślić, że wykonanie dodatkowego badania technicznego pojazdu nie wpływa na termin następnego okresowego badania technicznego, określonego w jego dowodzie rejestracyjnym (z kilkoma wyjątkami). Jeżeli dodatkowe badanie techniczne następuje po zmianie rodzaju, masy lub przeznaczenia pojazdu, to niekiedy zmienia się termin kolejnego okresowego badania technicznego. Jest tak w następujących przypadkach:
- dodatkowego badania technicznego pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej (dmc) do 3,5 t po zmianie rodzaju z ciężarowego na specjalny (termin następnego badania okresowego należy skrócić do roku, jeżeli był dłuższy);
- pojazdu ciężarowego o dmc do 3,5 t, w którym dokonano zmian konstrukcyjnych zwiększających jego dmc powyżej 3,5 t (należy skrócić do roku termin następnego badania okresowego);
- samochodu, który po wykonaniu badania dodatkowego uzyskał funkcjonalność taksówki osobowej (termin następnego badania okresowego powinno się skrócić do roku).

3. Badanie techniczne pojazdu zabytkowego
W ustawie – Prawo o ruchu drogowym [4] wymieniono trzy rodzaje badań technicznych pojazdów: badania okresowe, badania dodatkowe i badania co do zgodności z warunkami technicznymi. Badaniu co do zgodności z warunkami technicznymi podlega pojazd zabytkowy.
Definicję pojazdu zabytkowego określono w art. 2 ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Jest nim pojazd, który na podstawie odrębnych przepisów został wpisany do rejestru zabytków lub znajduje się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także pojazd wpisany do inwentarza muzealiów.

Kwalifikacja pojazdu jako zabytkowy jest możliwa tylko wówczas, gdy spełnia on ściśle określone warunki. Powinien być wyprodukowany co najmniej 25 lat wcześniej, niewytwarzany od co najmniej 15 lat oraz mieć minimum 75% oryginalnych zespołów i części. Jeżeli wymienione kryteria nie są spełnione, to pojazd można uznać za zabytkowy, o ile spełnia jedną z następujących cech:
- posiada unikatowe rozwiązanie konstrukcyjne,
- dokumentuje ważne etapy rozwoju techniki motoryzacyjnej,
- był związany z ważnymi wydarzeniami historycznymi lub ma związek z ważnymi osiągnięciami sportowymi,
- był użytkowany przez osoby powszechnie uznane za wyjątkowo ważne,
- posiada oryginalne wykonanie lub został odrestaurowany na bazie oryginalnych elementów albo został odtworzony wiernie zgodnie z technologią z okresu jego produkcji (rys. 5).

Ostateczną decyzję o uznaniu pojazdu za zabytkowy podejmuje wojewódzki konserwator zabytków lub działający z jego upoważnienia kierownik delegatury na podstawie opinii uprawnionego rzeczoznawcy samochodowego (eksperta z dziedziny pojazdów zabytkowych).
Istotę, zakres i sposób przeprowadzania badań pojazdów zabytkowych oraz wzory dokumentów związanych z tymi badaniami określono w rozporządzeniu w sprawie badań co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdów zabytkowych [3].
Badanie pojazdu zabytkowego przeprowadza się tylko przed jego pierwszą rejestracją w Polsce. Pojazd dopuszczony do ruchu nie podlega okresowym badaniom technicznym (z wyjątkiem pojazdu zabytkowego wykorzystywanego do działalności zarobkowej). Badanie techniczne w stacji kontroli pojazdów jest ostatnią czynnością przed ewentualnym dopuszczeniem go do ruchu drogowego przez organ rejestrujący. To od wyniku tego badania zależy, czy zostanie zarejestrowany i dopuszczony do ruchu.
Warunkiem wykonania badania jest złożenie przez właściciela pojazdu wypełnionego wniosku o przeprowadzenie badania co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdu zabytkowego (wraz ze zdjęciami pojazdu z czterech stron). Wzór wniosku określa załącznik nr 1 do rozporządzenia [3]. W przypadku badania pojazdu zabytkowego nie są wymagane inne dokumenty identyfikujące go i tablice rejestracyjne.
Badanie pojazdu zabytkowego co do zgodności z warunkami technicznymi określonymi w rozporządzeniu o warunkach technicznych [1] polega na:
- sprawdzeniu prawidłowości działania poszczególnych zespołów i mechanizmów pojazdu, w szczególności pod względem bezpieczeństwa jazdy;
- wykonaniu porównania stanu faktycznego pojazdu z warunkami technicznymi zgłoszonymi przez właściciela pojazdu we wniosku o przeprowadzenie badania.
Pojazd zabytkowy nie musi spełniać aktualnie obowiązujących warunków technicznych. Po wykonaniu badania diagnosta podejmuje decyzję, czy stwierdzone odstępstwa od obecnie obowiązujących warunków technicznych są dopuszczalne, ograniczają sposób użytkowania pojazdu lub uniemożliwiają dopuszczenie go do ruchu.

Zakres badania pojazdu zabytkowego jest określony w protokole oceny stanu technicznego pojazdu zabytkowego, który jest załącznikiem nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdów zabytkowych. Dalej wymieniono czynności, które powinien wykonać diagnosta.
1. Określić dane identyfikacyjne pojazdu: rodzaj, marka, typ (model), rok produkcji, podrodzaj, przeznaczenie, miejsce mocowania tabliczek i oznaczeń (jeśli występują), VIN albo numer nadwozia, podwozia lub ramy.
2. Przeprowadzić ocenę porównawczą stanu technicznego pojazdu zabytkowego w odniesieniu do wymagań określonych w rozporządzeniu o warunkach technicznych, to jest ocenić: ogumienie, światła, układ hamulcowy, układ kierowniczy, podwozie (zawieszenie), nadwozie i instalację elektryczną oraz wykonać pomiary skuteczności hamowania, emisji spalin (zadymienia) i hałasu zewnętrznego na postoju.
3. Wnioskować ograniczenia w sposobie użytkowania pojazdu zabytkowego, jeżeli jego użytkowanie mogłoby zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego. W protokole uwzględniono następujące ograniczenia: 
- ograniczenie prędkości dopuszczalnej,
- zakaz przewozu pasażerów,
- zakaz przewozu ładunków,
- zakaz ciągnięcia przyczep,
- zakaz jazdy podczas zmniejszonej widoczności,
- zakaz jazdy na autostradzie i drodze ekspresowej.

Wzór zaświadczenia o przeprowadzonym badaniu co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdu zabytkowego określono w załączniku nr 3 do rozporządzenia [3]. Należy ustalić wymagane dane identyfikacyjne i techniczne pojazdu oraz zdecydować, czy może lub nie może być dopuszczony do ruchu jako pojazd zabytkowy.
Do badania pojazdów zabytkowych uprawnione są tylko okręgowe stacje kontroli pojazdów. W przypadku powstania trudności w ustaleniu parametrów pojazdu zabytkowego badanie techniczne może być przeprowadzone po przedstawieniu opinii rzeczoznawcy samochodowego (wpisanego na listę ministra ds. transportu).
W rozporządzeniu o rejestracji i oznaczaniu pojazdów określono, że pojazd zabytkowy, który został dopuszczony do ruchu drogowego, otrzymuje tablice rejestracyjne, na których wytłoczone są litery i numery barwy czarnej na żółtym tle (patrz rys. 5).

dr inż. Kazimierz Sitek

Literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 31.12.2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2016 r., poz. 2022, z późn. zm.).
2. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 26.06.2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowadzania badań technicznych pojazdów oraz wzorów dokumentów stosowanych przy tych badaniach (Dz. U. z 2015 r., poz. 776, z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 27.02.2013 r. w sprawie badań co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdów zabytkowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 337).
4. Ustawa z 20.06.1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2020 r., poz. 110).