Diagnostyka

Diagnozowanie pojazdów silnikowych i przyczep związane jest z bieżącą oceną ich stanu technicznego w systemie eksploatacji lub z okresowym przeprowadzaniem badań technicznych. Bieżąca ocena stanu technicznego umożliwia między innymi wykrywanie (lokalizację) uszkodzeń, ustalanie zakresu czynności niezbędnych do wykonania, kontrolę obsługi lub naprawy czy prognozowanie stanu technicznego. Natomiast okresowe przeprowadzanie badań technicznych wynika z aktów prawnych obowiązujących w danym państwie i ma na celu określenie, czy pojazd może być dopuszczony do ruchu drogowego z uwagi na jego stan techniczny.

Europejski system dopuszczania pojazdów do ruchu drogowego opiera się na procedurach homologacji i eksploatacyjnej kontroli sprawności. W Polsce ramy prawne procedury homologacji i kontroli eksploatacyjnej określa ustawa z 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym [3], która w zasadniczej części poświęcona jest szeroko rozumianemu wpływowi pojazdu na otoczenie, to jest bezpieczeństwu ruchu drogowego i ekologii, poprzez określenie ścisłych warunków technicznych, które każdy pojazd musi spełnić. Należy podkreślić, że wymagane warunki techniczne stawiane samochodom stają się coraz bardziej rygorystyczne.
Obowiązujący w naszym kraju system badań technicznych dotyczy pojazdów drogowych podlegających rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Ich badania techniczne przeprowadza się na koszt właścicieli w podstawowych lub okręgowych stacjach kontroli pojazdów (posiadających wydane przez starostę zaświadczenie potwierdzające wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów). Badania techniczne wykonują uprawnieni diagności.

1. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia stacji
Stacje przeprowadzające badania techniczne pojazdów należą do grupy obiektów zaplecza motoryzacji o najwyższych kosztach realizacji inwestycji. Specyfika przeprowadzanych badań wymaga szczególnej staranności w doborze urządzeń, umieszczeniu ich na stanowisku kontrolnym i wyposażeniu technologicznym obiektu.
Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów jest działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców [4] i wymaga uzyskania wpisu do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów. Rejestr przedsiębiorców prowadzi starosta, który dokonuje wpisu do rejestru na wniosek przedsiębiorcy i po złożeniu przez niego oświadczenia o spełnieniu wymaganych warunków. Potwierdzeniem wpisu jest stosowne zaświadczenie.
W przepisach o wzorach dokumentów wymaganych do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów [2] zamieszczono:
- wzór wniosku o wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów,
- wzór zaświadczenia potwierdzającego wpis przedsiębiorcy do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów.

Natomiast w ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3] określono, że stację kontroli pojazdów może prowadzić przedsiębiorca, który:
- posiada siedzibę lub miejsce zamieszkania w Polsce;
- nie jest przedsiębiorcą, w stosunku do którego otwarto likwidację lub ogłoszono upadłość;
- nie był prawomocnie skazany za przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub przestępstwo przeciwko dokumentom;
- zatrudnia uprawnionych diagnostów;
- posiada wyposażenie kontrolno-pomiarowe oraz warunki lokalowe gwarantujące wykonywanie odpowiedniego zakresu badań technicznych pojazdów zgodnie ze szczegółowymi warunkami przeprowadzania tych badań;
- posiada poświadczenie zgodności wyposażenia i warunków lokalowych z wymaganiami odpowiednio do zakresu przeprowadzanych badań wpisanego do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację.

Poświadczenie zgodności wyposażenia i warunków lokalowych stacji z wymaganiami wydaje dyrektor Transportowego Dozoru Technicznego (TDT) po sprawdzeniu stacji kontroli pojazdów.
Przedsiębiorca prowadzący stację kontroli pojazdów może zatrudniać diagnostów na podstawie umowy o pracę lub stosując cywilnoprawne formy zatrudnienia (umowę-zlecenia, umowę o dzieło). W przypadku gdy przedsiębiorca prowadzi własną stację kontroli pojazdów i jest jednocześnie uprawnionym diagnostą, dopuszczalna jest forma samozatrudnienia.
Diagnosta może być zatrudniony jednocześnie w więcej niż jednej stacji kontroli pojazdów u tego samego przedsiębiorcy. Należy jednak zgłosić ten fakt staroście i uzyskać odpowiednie pieczątki dla każdej ze stacji, w której diagnosta będzie wykonywał badania techniczne. Pracodawca może (na okres do 3 miesięcy) zmienić pracownikowi miejsce wykonywania pracy, bez zmiany treści jego umowy o pracę. Diagnosta może być jednocześnie zatrudniony u kilku różnych pracodawców. Wówczas każdy z nich musi zgłosić ten fakt do właściwego starosty, co pozwoli na uzyskanie odpowiednich pieczątek identyfikacyjnych.
Ustawodawca nie określa w sposób dokładny liczby diagnostów, którzy powinni być zatrudnieni w stacji kontroli pojazdów. W ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3] użyto co prawda zwrotu „zatrudnia uprawnionych diagnostów”, ale nie wynika z niego jednoznacznie, że musi ich być co najmniej dwóch. Ustawodawca dopuszcza więc każde możliwe rozwiązanie, włącznie z zatrudnieniem tylko jednego diagnosty. Wynika z tego, że to przedsiębiorca, uwzględniając rachunek ekonomiczny, samodzielnie decyduje o czasie otwarcia stacji, liczbie pracowników oraz sposobie i harmonogramie ich pracy. Jeżeli jest w stanie zagwarantować, w zgodzie z prawem pracy lub inną umową, właściwe wykonywanie badań technicznych przez jednego diagnostę, to ma do tego prawo.
Przedsiębiorca, który zatrudnia lub zwalnia diagnostę, powinien przestrzegać następujących zasad:
- zapoznać się z uprawnieniem imiennym diagnosty (podaje, jakie rodzaje badań technicznych może wykonywać) oraz sprawdzić, czy nie zostało ono cofnięte lub diagnosty nie pozbawiono prawa do wykonywania zawodu (wyrokiem sądu);
- podpisać odpowiednią umowę i zgłosić fakt zatrudnienia diagnosty do właściwego starosty; starosta wydaje zezwolenie na wykonanie dla niego pieczątki identyfikacyjnej (z numerem uprawnień diagnosty i wyróżnikiem stacji);
- w przypadku zwolnienia diagnosty należy bezzwłocznie powiadomić o tym fakcie starostę i zwrócić pieczątkę.

W obecnych regulacjach prawnych nie została ustalona w sposób precyzyjny kwestia zakresu uprawnień diagnosty zatrudnionego w stacji kontroli pojazdów. Jednak z praktycznego punktu widzenia powinno się przyjąć, że zakres jego uprawnień ma być odpowiedni do zakresu uprawnień stacji wykonującej badania techniczne. Warunek zatrudnienia przez przedsiębiorcę uprawnionych diagnostów zostanie spełniony tylko wtedy, gdy zakresy uprawnień diagnosty i stacji są jednakowe lub diagnosta posiada szersze uprawnienia niż stacja kontroli pojazdów.
Starosta sprawuje również nadzór nad stacjami kontroli pojazdów oraz może je upoważnić do umieszczania nadanych cech identyfikacyjnych pojazdu. Co najmniej raz w roku przeprowadza kontrolę stacji w zakresie:
- zgodności z obowiązującymi wymaganiami,
- prawidłowości wykonywania badań technicznych pojazdów,
- prawidłowości prowadzenia dokumentacji.

Starosta wydaje decyzję o zakazie prowadzenia przez przedsiębiorcę stacji kontroli pojazdów, skreślając go z rejestru działalności regulowanej, jeżeli:
- złożył niezgodne ze stanem faktycznym oświadczenie do wniosku o wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów,
- nie usunął naruszeń warunków wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia stacji w wyznaczonym terminie,
- rażąco naruszył warunki wykonywania działalności gospodarczej w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów.

Przepisy zezwalają staroście na powierzenie, w drodze porozumienia, czynności kontrolnych dyrektorowi Transportowego Dozoru Technicznego.

2. Rodzaje i uprawnienia stacji kontroli pojazdów
Rodzaje i uprawnienia stacji kontroli pojazdów zostały określone w ustawie – Prawo o ruchu drogowym [3]. Badanie techniczne przeprowadzane jest na koszt właściciela lub posiadacza pojazdu w podstawowej lub okręgowej stacji kontroli pojazdów.

2.1. Podstawowe stacje kontroli pojazdów 
Zakres działalności podstawowych stacji kontroli pojazdów (rys. 1) obejmuje:
- okresowe badanie techniczne pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej (dmc) nieprzekraczającej 3,5 t,
- dodatkowe badania techniczne pojazdów o dmc nieprzekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem badań zastrzeżonych dla stacji okręgowych),
- badania techniczne przyczep przeznaczonych do łączenia z pojazdami o dmc nieprzekraczającej 3,5 t (o ile stacja spełnia odpowiednie wymagania odnośnie do długości stanowiska kontrolnego).

Wymienione uregulowania prawne oznaczają, że podstawowa stacja kontroli pojazdów jest uprawniona do wykonywania badań technicznych tylko tych pojazdów, których dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 3,5 t (z wyjątkiem badań przypisanych wyłącznie stacjom okręgowym). Każda stacja podstawowa jest więc zobowiązana do wykonywania badań technicznych pojazdów zasilanych gazem, okresowych badań technicznych wykonywanych po raz pierwszy (przed pierwszą rejestracją w kraju) oraz badań powypadkowych (na skierowanie organu kontroli ruchu drogowego lub starosty). Z przepisów jednoznacznie wynika obowiązek wykonywania przez stację podstawową poszczególnych rodzajów badań, to znaczy przedsiębiorca prowadzący ją nie może wybierać, jakie rodzaje badań chciałby wykonywać. Jedynym wyjątkiem jest przeprowadzanie badań przyczep łączonych z pojazdami o dmc do 3,5 t. Przedsiębiorca prowadzący stację jest zobowiązany do ich wykonywania tylko w przypadku, gdy stacja spełnia wymagania w zakresie długości stanowiska kontrolnego (co najmniej 12 m).

2.2. Okręgowe stacje kontroli pojazdów 
Zakres działalności okręgowych stacji kontroli pojazdów (rys. 2) obejmuje: 
- okresowe i dodatkowe badania techniczne wszystkich pojazdów,
- badanie co do zgodności z warunkami technicznymi pojazdów zabytkowych.

Wyłącznie w stacjach okręgowych można przeprowadzać badania techniczne w odniesieniu do następujących pojazdów:
- autobusów, których dopuszczalna prędkość na autostradzie i drodze ekspresowej wynosi 100 km/h;
- pojazdów przeznaczonych do przewozu towarów niebezpiecznych;
- pojazdów zabytkowych i pojazdów marki SAM;
- pojazdów, w których dokonano zmian konstrukcyjnych lub wymiany elementów powodujących zmianę danych w dowodzie rejestracyjnym;
- pojazdów, dla których określono wymagania techniczne w ustawach o podatku od towarów i usług, o podatku dochodowym od osób fizycznych lub o podatku dochodowym od osób prawnych;
- pojazdów, dla których określono dodatkowe wymagania w międzynarodowych porozumieniach dotyczących międzynarodowego transportu drogowego.

Obowiązujące przepisy zobowiązują okręgowe stacje kontroli pojazdów do wykonywania badania każdego rodzaju pojazdu i wszystkich rodzajów badań technicznych. Stacje, które zostały upoważnione przez starostę mogą również umieszczać na pojazdach nadane cechy identyfikacyjne.

3. Wymagania w stosunku do stacji kontroli pojazdów
Wymagania, jakie powinny spełniać stacje, zostały określone w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów [1] i obejmują:
- ogólne warunki przewidziane dla stacji kontroli pojazdów;
- lokalizację, wielkość, podział i jakość wykonania stanowiska kontrolnego;
- wyposażenie kontrolno-pomiarowe;
- wyposażenie technologiczne;
- warunki dotyczące stanowiska zewnętrznego;
- dodatkowe warunki dla niektórych przyrządów i urządzeń.

Zagadnienia dotyczące wyposażenia kontrolno-pomiarowego stacji wynikają z obowiązującej metodyki badań pojazdów. Natomiast problematyka związana z warunkami budowlanymi i wyposażeniem technologicznym jest zawarta nie tylko w wymienionym rozporządzeniu, ale także w innych obowiązujących aktach prawnych.

3.1. Wymagania ogólne dla stacji kontroli pojazdów
W wymaganiach ogólnych określono, że stacja powinna być wyposażona w co najmniej jedno stanowisko kontrolne do wykonywania badań technicznych pojazdów oraz stanowisko zewnętrzne do pomiarów akustycznych. Wjazd na stanowisko kontrolne powinien mieć nawierzchnię utwardzoną. Jeżeli stacja nie znajduje się w odrębnym pomieszczeniu, a przedsiębiorca prowadzi w tym budynku także inną działalność, to musi być ona na całej długości stanowiska kontrolnego oddzielona przegrodą budowlaną lub ścianą działową. Jeżeli stacja znajduje się na zamkniętym terenie, to dojazd do niej powinien być oznaczony.
Stacja kontroli pojazdów powinna być oznakowana na zewnątrz szyldem barwy niebieskiej z białymi napisami, zawierającym co najmniej: kod rozpoznawczy, określenie rodzaju i godziny otwarcia (rys. 3). Na terenie stacji powinny się znajdować miejsca do parkowania pojazdów oczekujących na badanie. Liczba miejsc do parkowania zależna jest od dopuszczalnej masy całkowitej badanych pojazdów. Przykładowe zagospodarowania terenu podstawowej stacji kontroli pojazdów przedstawiono na rysunku 4.

Na stacji kontroli pojazdów powinny znajdować się:
- instrukcje obsługi urządzeń i przyrządów stanowiących jej wyposażenie;
- informacje dotyczące kryteriów oceny badanych pojazdów;
- obowiązujące przepisy prawne określające wymagania dotyczące warunków technicznych i badań technicznych pojazdów, zgodnie z zakresem badań danej stacji, wymienione w załączniku nr 1 do rozporządzenia [1];
- kopia decyzji w sprawie pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego, o której mowa w prawie budowlanym.

Na stacji kontroli pojazdów powinna być umieszczona w widocznym miejscu co najmniej: kopia zaświadczenia potwierdzającego wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację, tabela opłat za badania techniczne pojazdów, wykaz czynności kontrolnych oraz metody i kryteria oceny stanu technicznego pojazdu podczas badania technicznego oraz wykaz diagnostów przeprowadzających badania pojazdów.
Diagnosta wykonujący badania techniczne pojazdów powinien posiadać identyfikator osobisty zawierający: imię i nazwisko, zdjęcie, kod rozpoznawczy stacji oraz numer uprawnienia diagnosty.
Dokumenty i pieczątki związane z przeprowadzaniem badań technicznych pojazdów powinny być zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych (np. przechowywane w kasecie metalowej przytwierdzonej do ściany).

3.2. Inne wymagania dla stacji kontroli pojazdów
Pozostałe wymagania odnośnie do stacji kontroli pojazdów, dotyczące między innymi stanowiska kontrolnego, wyposażenia kontrolno-pomiarowego i wyposażenia technologicznego oraz stanowiska zewnętrznego do przeprowadzania badań akustycznych pojazdu, zostaną przedstawione w kolejnych numerach „Nowoczesnego Warsztatu”.

dr inż. Kazimierz Sitek