Diagnostyka

W części pierwszej przedstawiliśmy działalność gospodarczą w zakresie prowadzenia stacji kontroli pojazdów, rodzaje i uprawnienia stacji oraz wymagania ogólne. O pozostałych wymaganiach stawianych SKP piszemy w niniejszym artykule.

Badania techniczne pojazdów przeprowadza się w podstawowych lub okręgowych stacjach kontroli pojazdów, które dysponują wymaganymi warunkami lokalowymi, odpowiednim wyposażeniem kontrolno-pomiarowym i technicznym, stanowiskiem zewnętrznym do pomiarów akustycznych oraz zatrudniają uprawnionych diagnostów.

1. Wymagania w stosunku do stacji kontroli pojazdów
Wymagania, które powinny spełniać stacje, określone w rozporządzeniu o stacjach kontroli pojazdów [2] dotyczą: 
- ogólnych warunków przewidzianych dla stacji kontroli pojazdów;
- lokalizacji, wielkości, podziału i jakości wykonania stanowiska kontrolnego;
- wyposażenia kontrolno-pomiarowego i technologicznego;
- warunków dla stanowiska zewnętrznego;
- dodatkowych warunków dla niektórych przyrządów i urządzeń.

1.1. Stanowisko kontrolne
Stanowisko kontrolne stacji powinno znajdować się w pomieszczeniu przelotowym, zapewniającym jeden kierunek ruchu (dopuszcza się pomieszczenie nieprzelotowe tylko dla stacji przeznaczonych do badania pojazdów o dmc do 3,5 t). Dla stacji upoważnionych do badania przyczep przeznaczonych do łączenia z pojazdami o dmc do 3,5 t długość stanowiska lub kanału przeglądowego powinna wynosić co najmniej 12 m. Wymiary i bramy pomieszczenia, w którym znajduje się stanowisko kontrolne, powinny być dostosowane do wielkości badanych pojazdów. Podłoga i ściany stanowiska kontrolnego (do wysokości co najmniej 1,8 m), nawierzchnia i ściany kanału przeglądowego oraz nawierzchnia ław pomiarowych powinny być łatwo zmywalne.
Stanowisko kontrolne stacji kontroli pojazdów obejmuje (rys. 1):
- ławę pomiarową,
- powierzchnię roboczą,
- powierzchnię pomocniczą,
- kanał przeglądowy lub urządzenie do podnoszenia całego pojazdu,
- wyposażenie technologiczne,
- wyposażenie kontrolno-pomiarowe.

W stacjach kontroli pojazdów najczęściej stosuje się stanowiska kontrolne kanałowe (rys. 2), podnośnikowe (rys. 3) lub z rampą najazdową (rys. 4).
Szczegółowo określono wymagania odnoszące się do podstawowych wymiarów stanowiska kontrolnego, to jest jego długości, szerokości i wysokości. Przykładowo dla stanowiska uniwersalnego (do badania pojazdów o dmc do i powyżej 3,5 t) w stacji okręgowej obowiązują następujące wymagania:
a) długość stanowiska:
- kanałowego: 20 m + długość schodów do kanału,
- podnośnikowego: 5 m + długość podnośnika całopojazdowego,
b) szerokość stanowiska: 
- kanałowego: 5,20 m, 
- podnośnikowego: 4,2 m + szerokość powierzchni pomocniczej,
c) wysokość stanowiska:
- kanałowego 4,20 m, 
- podnośnikowego 5,7 m.

W przypadku gdy sposób wykonywania badania technicznego wynikający z rozmieszczenia przyrządów i urządzeń wymaga większej długości, to stanowisko kontrolne należy odpowiednio wydłużyć.
Wymiary bram wjazdowej i wyjazdowej dla stanowiska uniwersalnego wynoszą: szerokość 3,4 m, a wysokość 4,1 m.
Określono również wymagane parametry ławy pomiarowej dotyczące jej minimalnej długości i szerokości oraz poziomości. Na szerokości czynnej rolek hamulcowych oprócz zapewnienia płaskości i zmywalności powierzchni należy użyć materiałów odpornych na ścieranie. Ława pomiarowa, aby mogła zapewnić poprawne wykonanie kontroli świateł, musi stwarzać możliwość ustawienia na niej wszystkich kół badanego pojazdu, przy równoczesnym umieszczeniu przed jego światłami przyrządu kontrolnego. Podnośnik całopojazdowy możne zostać uznany za część ławy pomiarowej, jeżeli spełnia obowiązujące dla niej kryteria.
W przypadku stanowiska uniwersalnego dla ławy pomiarowej obowiązują następujące wymagania: minimalna długość – 8 m, szerokość co najmniej 2,8 m, poziomość nieprzekraczająca 3 mm na metr bieżący.
Ława pomiarowa zewnętrznymi krawędziami styka się z powierzchnią roboczą. Szerokość powierzchni roboczej po obu stronach ławy lub podnośnika powinna wynosić minimum 0,7 m. Na tej powierzchni nie powinno być żadnych przeszkód konstrukcyjno-budowlanych oraz zamontowanego na stałe wyposażenia kontrolno-pomiarowego, z wyjątkiem dodatkowych kanałów przeznaczonych do wykonywania badań technicznych oraz elementów składowych urządzeń i przyrządów niezbędnych z powodu ich konstrukcji lub stosowanej technologii badania.
Pozostałą częścią (poza ławą pomiarową i powierzchnią roboczą) stanowiska kontrolnego jest powierzchnia pomocnicza. Wymagana jej szerokość na długości kanału powinna być nie mniejsza niż 1 m. Powierzchnia ta może być wspólna dla dwóch stanowisk kontrolnych, jeżeli nie są oddzielone od siebie ścianą. Przepisy nie określają minimalnej szerokości powierzchni pomocniczej dla stanowiska z podnośnikiem całopojazdowym, jednak powinna ona być taka, aby zapewnić możliwość rozmieszczenia wyposażenia stanowiska kontrolnego.
Regulacje prawne określają również podstawowe wymiary kanału przeglądowego, to jest jego długość, szerokość i głębokość. W przypadku stanowiska uniwersalnego należy przyjąć, że długość kanału powinna wynosić 18 m (nie uwzględniając schodów), szerokość powinna zawierać się w granicach od 0,7 do 0,9 m, a głębokość od 1,3 do 1,8 m. Ustalono również minimalne wyposażenie kanału przeglądowego, które obejmuje:
- wentylację nawiewną o nawiewie bocznym (dla kanałów o długości do 6 m dozwolony jest nawiew czołowy),
- odprowadzenie ścieków do instalacji technologicznej lub do studzienki bezodpływowej (odwodnienie kubełkowe),
- przesuwne platformy lub stałe boczne stopnie umożliwiające diagnoście zajęcie pozycji podwyższonej,
- półki wewnętrzne na narzędzia,
- dwa rodzaje oświetlenia: ogólne oświetlenie kanału (oświetlające miejsce pracy, możliwie rozproszone) oraz oświetlenie punktowe (skupione) o bezpiecznym napięciu zasilania (12 V lub 24 V),
- urządzenie do podnoszenia osi pojazdu o nominalnym udźwigu co najmniej 20 kN (dla stacji upoważnionych do badania pojazdów o dmc do 3,5 t) lub 115 kN (w przypadku stacji przeprowadzających badania pojazdów o dmc ponad 3,5 t).

Urządzenie do podnoszenia osi pojazdu, o identycznym udźwigu, musi również posiadać podnośnik całopojazdowy używany zamiast kanału przeglądowego. W założeniach konstrukcyjno-budowlanych projektu kanału nowo otwieranej stacji należy uwzględnić możliwość przeciążenia jego obrzeża ciężarem przekraczającym o 25% udźwig podnośnika osi.
Dokonany przez inwestora wybór między kanałem przeglądowym a podnośnikiem diagnostycznym ma wpływ na wielkość powierzchni, kubaturę pomieszczenia, a także koszty inwestycyjne. Z wykonanych analiz [1] wynika, że koszt wykonania stacji kontroli pojazdów z zastosowaniem kanału jest większy o około 10-20% w porównaniu z wykorzystaniem podnośnika diagnostycznego, który zapewnia szybszą, bezpieczniejszą i wygodniejszą kontrolę pojazdu. Obecnie podnośniki diagnostyczne stosuje się najczęściej do badania samochodów o dmc do 3,5 (4,2) t, natomiast kanały przeglądowe do badania pozostałych.
Na rysunku 5 przedstawiono przykładowy schemat samochodowego podnośnika diagnostycznego czterokolumnowego stosowanego w stacjach kontroli pojazdów. Jego konstrukcja przystosowana jest do pomiaru ustawienia kół jezdnych i zamontowania urządzenia szarpiącego.

1.2. Wyposażenie technologiczne
W stacji kontroli pojazdów należy wykonać odpowiednie instalacje technologiczne: elektryczną, sprężonego powietrza, kanalizacyjną, wentylacyjną, wodną i ogrzewania. Wyposażenie technologiczne stanowiska kontrolnego stacji powinno obejmować co najmniej:
- instalację sprężonego powietrza o ciśnieniu roboczym co najmniej 0,6 MPa, z uwzględnieniem ciśnienia roboczego wymaganego do prawidłowego działania urządzeń i przyrządów stanowiska kontrolnego;
- ogólne oświetlenie elektryczne oraz punkty odbioru energii elektrycznej o napięciu zapewniającym prawidłowe działanie urządzeń i przyrządów na stanowisku kontrolnym i napięciu bezpiecznym, z możliwością poboru mocy wystarczającej do zasilania eksploatowanych urządzeń i przyrządów;
- odpływ ścieków do instalacji technologicznej lub studzienki bezodpływowej;
- wentylację naturalną i mechaniczną nawiewno-wywiewną, zapewniającą dodatkową awaryjną wymianę powietrza, przy czym stanowisko kontrolne powinno być wyposażone w alarmowy czujnik nadmiernego stężenia tlenku węgla (CO), który automatycznie uruchamia tryb awaryjny wentylacji;
- indywidualne wyciągi spalin z końcówkami zakładanymi na rury wydechowe o wydajności dostosowanej do rodzaju badanych pojazdów (rys. 6);
- ogrzewanie pomieszczenia;
- alarmowy czujnik nadmiernego poziomu gazu płynnego (LPG) i gazu ziemnego (CNG) w stacji przeprowadzającej badania pojazdów zasilanych gazem.

Czujnik gazu LPG powinien być zamontowany jak najniżej przy posadzce stanowiska kontrolnego (jeżeli występuje kanał przeglądowy, to musi on znajdować się w dolnej części kanału). Natomiast czujnik gazu CNG należy zamocować jak najwyżej pod sufitem.
Instalacja i eksploatacja alarmowych czujników tlenku węgla (CO) oraz propanu-butanu (LPG) i sprężonego metanu (CNG) powinny być przeprowadzane zgodnie z zaleceniami producenta.

2. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe
Wyposażenie obejmuje urządzenia i przyrządy kontrolno-pomiarowe niezbędne do wykonywania badań technicznych pojazdów na stacji. W tabeli 1 przedstawiono wyposażenie kontrolno-pomiarowe i inne wyposażenie stacji wykorzystywane do przeprowadzania badań pojazdów wraz z wymaganą dokumentacją.
Wyposażenie kontrolno-pomiarowe oraz inne wyposażenie stacji może być wykorzystywane do przeprowadzania badań technicznych pojazdów, jeżeli zostało poddane ocenie zgodności, a także posiada oznakowanie CE, jeżeli jest ono wymagane przepisami o systemie zgodności. Na stacji kontroli pojazdów, oprócz wyposażenia wymienionego w tabeli, powinny się znajdować: komplet kluczy dynamometrycznych o zakresie od 20 do 400 Nm, podstawowy zestaw przyrządów pomiarowych ogólnego przeznaczenia, numeratory cyfrowe i literowe oraz zestaw narzędzi monterskich.
Na stacji kontroli pojazdów może być wykorzystywane sześć rodzajów urządzeń kontrolno-pomiarowych pod warunkiem, że spełniają dodatkowe wymagania (patrz tabela 1). Potwierdzeniem ich spełnienia jest dokument wydany przez jednostkę akredytowaną w polskim systemie akredytacji w zakresie warunków dopuszczenia urządzeń kontroli stanu technicznego pojazdów. Rejestr wyposażenia, które uzyskało potwierdzenie spełnienia dodatkowych wymagań, prowadzi dyrektor TDT.
Wyposażenie kontrolno-pomiarowe (z wyjątkiem urządzeń i przyrządów, które podlegają kontroli metrologicznej lub okresowemu badaniu przez właściwy organ dozoru technicznego) podlega okresowej kontroli eksploatacyjnej. Jej wyniki zapisuje się w karcie okresowej kontroli eksploatacyjnej urządzenia (przyrządu). Okresowa kontrola eksploatacyjna obejmuje:
- organoleptyczne sprawdzenie, czy urządzenie (przyrząd) jest kompletne i nieuszkodzone mechanicznie,
- weryfikację prawidłowości działania i wskazań, wykonaną zgodnie z zaleceniami producenta podanymi w dokumentacji techniczno-ruchowej (instrukcji obsługi),
- inne czynności kontrolne przewidziane przez producenta, przeprowadzone zgodnie z jego zaleceniami.

Stacja kontroli pojazdów może być dodatkowo wyposażona w inne urządzenia (przyrządy) wykorzystywane do przeprowadzania badań technicznych pojazdów, o ile spełniają obowiązujące wymagania. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe może być wspólne dla kilku stanowisk kontrolnych jednej stacji, o ile istnieje możliwość wykonania badania technicznego pojazdu.
Na stacji kontroli pojazdów powinny znajdować się dokumenty z okresowej kontroli eksploatacyjnej, metrologicznej i dozoru technicznego.
Przy zakupie urządzeń i przyrządów diagnostycznych powinno się przeprowadzić dokładną analizę marketingową i ocenę ich jakości. W kraju dostępne są urządzenia wielu producentów, które różnią się możliwościami pomiarowymi, nowoczesnością rozwiązań konstrukcyjnych i ceną. Wyposażenie kontrolno-pomiarowe powinno być przystosowane do ciągłej pracy w różnych warunkach, w których musi zachować określoną dokładność. Przy zakupie urządzeń kontrolno-pomiarowych zaleca się przestrzegać między innymi następujących zasad:
a) stosować urządzenia i przyrządy jednego producenta (dotyczy to szczególnie urządzeń do kontroli układów podwozia), co zapewni jednolity i tańszy serwis oraz określony system współpracy z komputerem;
b) porównywać przyrządy i urządzenia różnych wytwórców pod względem:
- metod badań i funkcjonalności,
- nowoczesności rozwiązań (konstrukcyjnych i technologicznych),
- zakresu badań,
- mierzonych parametrów,
- wyposażenia dodatkowego;

c) wykorzystywać urządzenia i przyrządy, które są przystosowane do współpracy z komputerem.

Należy podkreślić, że w przeprowadzających badania techniczne stacjach kontroli pojazdów można stosować przyrządy i urządzenia różnych wytwórców. W niektórych przypadkach umożliwi to obniżenie kosztów inwestycji, jednak może spowodować określone trudności podczas ich eksploatacji.

dr inż. Kazimierz Sitek 
Literatura

1. Bocheński C. i inni: Badania kontrolne pojazdów. WKŁ, Warszawa 2000
2. Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z 10 lutego 2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów (Dz. U. nr 40 z 2006 r., poz. 275).