Diagnostyka

System badań technicznych pojazdów w naszym kraju obowiązuje wszystkie pojazdy drogowe podlegające rejestracji (pojazdy samochodowe, ciągniki rolnicze, pojazdy wolnobieżne wchodzące w skład kolejki turystycznej, motorowery i przyczepy). Przeprowadza się je na koszt właścicieli (posiadaczy) w uprawnionych podstawowych (rys. 1) lub okręgowych (rys. 2) stacjach kontroli pojazdów, posiadających wydane przez starostę zaświadczenie potwierdzające wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów. Badania techniczne pojazdów wykonują uprawnieni diagności.

W dwóch pierwszych częściach tego artykułu przedstawiono niektóre wymagania organizacyjno-techniczne obowiązujące stacje kontroli pojazdów, to jest wymagania:

• ogólne,
• odnoszące się do stanowiska kontrolnego (m.in. dotyczące ławy pomiarowej, kanału przeglądowego, wyposażenia technologicznego),
• określające charakter i rodzaj wyposażenia kontrolno-pomiarowego,
• dotyczące materiałów pomocniczych (przepisy prawne, instrukcje itp.), 
• dodatkowe dla niektórych przyrządów i urządzeń.

Natomiast w tej części zostaną opisane wymagania odnoszące się do stanowiska zewnętrznego do pomiarów akustycznych, wymagania budowlane oraz wytyczne przeciwpożarowe, bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska. 

1. Zewnętrzne stanowisko do badań akustycznych
Stanowisko zewnętrzne przeznaczone do pomiarów akustycznych (hałasu zewnętrznego pojazdu na postoju) powinno znajdować się na zewnątrz obiektu stacji kontroli pojazdów i być wolne od wyraźnych przeszkód akustycznych. Wymiary stanowiska zewnętrznego nie powinny być mniejsze niż [6]:

• 8,5 m x 10,5 m dla stacji przeprowadzających badania pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej (dmc) do 3,5 t,
• 8,5 m x 16,5 m dla stacji badających pojazdy o dmc powyżej 3,5 t.

Nawierzchnia stanowiska zewnętrznego została ściśle określona. Powinna być płaska i utwardzona (dopuszcza się nawierzchnie: bitumiczną, betonową, kostkową, klinkierową, z płyt betonowych, z płyt kamienno-betonowych). 
Badany pojazd powinien być umieszczony w miejscu pomiarowym, w którym nie powinny występować żadne zauważalne przeszkody odbijające dźwięk. W czasie pomiaru w miejscu tym mogą przebywać tylko kierujący pojazdem i osoba wykonująca pomiar. Obecność ich nie może wpływać na wyniki pomiaru.

2. Wymagania budowlane
Proces budowy stacji kontroli pojazdów można podzielić na kilka etapów, do których należą przede wszystkim:

• opracowanie dokumentacji i otrzymanie stosownych zezwoleń,
• wykonanie prac budowlanych,
• instalacja niezbędnego wyposażenia,
• odbiór stacji kontroli pojazdów.

Pierwszym etapem budowy jest przygotowanie projektu wstępnego stacji kontroli pojazdów, który powinien zawierać [1]:

• wytyczne zagospodarowania terenu,
• określenie rodzaju i ilości wykonywanych w stacji usług,
• określenie powierzchni roboczych, biurowych i socjalnych,
• wyszczególnienie wyposażenia kontrolno-pomiarowego,
• wyszczególnienie wyposażenia technologicznego (instalacje: elektryczna, wodna, kanalizacyjna, centralnego ogrzewania, sprężonego powietrza i wentylacji),
• wytyczne zabezpieczeń przeciwpożarowych i bezpieczeństwa pracy, 
• wymagania budowlane i inne.

Na początku realizacji procesu inwestycyjnego stacji kontroli pojazdów należy opracować lub uzyskać następujące zezwolenia (dokumenty):

• decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
• wniosek o pozwolenie na budowę wraz z różnymi opiniami (np. opinia sanitarna, opinia o uciążliwości dla środowiska naturalnego), uzgodnieniami i zezwoleniami określonymi w przepisach szczegółowych [2, 8, 9];
• projekt budowlany składający się z projektu zagospodarowania terenu i projektu architektoniczno-budowlanego, który powinien być zgodny z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu ministra transportu i budownictwa z 10 lutego 2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji kontroli pojazdów [6].

Na tym etapie realizacji inwestycji należy zaprojektować fundamenty niezbędne do zabudowy stałych urządzeń kontrolno-pomiarowych. Wymaga to wyboru producenta tych urządzeń, ponieważ wymiary fundamentów są określone przez producenta i zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej. Najczęściej są to fundamenty pod:

• tester płytowy do oceny prawidłowości ustawienia kół jezdnych,
• urządzenie do kontroli skuteczności tłumienia drgań zawieszenia pojazdu,
• zespoły napędowe urządzenia do kontroli działania hamulców,
• podnośnik diagnostyczny,
• kanał przeglądowy.

Następnie projekt budowlany należy przedstawić właściwemu organowi w celu jego zatwierdzenia. Zatwierdzenie odbywa się przez wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę. Przed jej wydaniem odpowiedni urząd sprawdza:

• zgodność projektu zagospodarowania działki z opracowanym lokalnym planem zagospodarowania przestrzennego, wymaganiami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz obowiązującymi przepisami (m.in. techniczno-budowlanymi);
• kompletność przedstawionego projektu budowlanego włącznie z wymaganymi opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i sprawdzeniami oraz informacją dotyczącą bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia;
• uprawnienia budowlane oraz zaświadczenia wykonawców tego projektu o przynależności do izb branżowych.

Urząd powinien wydać decyzję o pozwoleniu na budowę w ciągu miesiąca od złożenia wniosku (w sytuacjach skomplikowanych okres ten może zostać wydłużony). W przypadku stwierdzenia niekompletności lub błędów w dokumentacji urząd nakazuje usunąć wskazane nieprawidłowości w określonym terminie. Jeżeli nie zostaną one usunięte, zostanie wydana decyzja o odmowie zatwierdzenia projektu i udzielenia pozwolenia na budowę. Uzyskane pozwolenie na budowę zachowuje ważność przez 2 lata. Decyzja o pozwoleniu na budowę wygaśnie, jeżeli budowa nie zostanie w tym czasie rozpoczęta lub będzie przerwana na ponad 2 lata.
Po spełnieniu określonych wymagań formalno-prawnych możliwe jest rozpoczęcie prac budowlanych. Budynek stacji kontroli pojazdów powinien być obiektem wydzielonym i samodzielnym organizacyjnie. Ze względów sanitarnych i ekonomicznych najlepiej, aby był usytuowany na terenie uzbrojonym, z istniejącymi instalacjami elektrycznymi, gazowymi i wodno-kanalizacyjnymi. Budynek stacji (hala diagnostyczna) może być wykonany jako lekka konstrukcja stalowa, murowana lub żelbetonowa.
Bramy do hali diagnostycznej powinny być unoszone (dopuszcza się rozwierane). W bramach należy wykonać pas oświetlający (na wysokości 1,2-2 m) i furtki wejściowe. Napęd mechanizmów otwierania bram powinien być pneumatyczny lub elektryczny. Należy zainstalować oświetlenie górne stanowiska kontrolnego, a w przypadku zastosowania podnośnika oświetlenie na ścianach. Inne wymagania techniczne i budowlane są przedstawione w warunkach ogólnych [2, 8].
Po zakończeniu prac budowlanych należy zainstalować wymagane wyposażenie kontrolno-pomiarowe oraz inne wyposażenie, wyszczególnione w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań dla stacji kontroli pojazdów [6]. Przy wyborze wyposażenia należy zwrócić uwagę, aby urządzenia posiadały niezbędną dokumentację uprawniającą do stosowania w stacjach kontroli pojazdów.
Zgodnie z art. 56 ustawy – Prawo budowlane [8] inwestor, na którego nałożono obowiązek uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego (stacji kontroli pojazdów), jest obowiązany zawiadomić właściwe organy:

• Inspekcji Ochrony Środowiska,
• Inspekcji Sanitarnej,
• Państwowej Inspekcji Pracy,
• Państwowej Straży Pożarnej

o ukończeniu budowy obiektu stacji i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania. Jeżeli wymienione organy w ciągu 14 dni nie zajmą stanowiska, to należy przez to rozumieć, że nie zgłaszają sprzeciwu lub uwag.
Do zawiadomienia o zakończeniu budowy obiektu stacji lub wniosku o udzielenie pozwolenia na jego użytkowanie inwestor powinien dołączyć:
a) oryginał dziennika budowy,
b) oświadczenie kierownika budowy o:

• zgodności wykonania obiektu stacji z projektem budowlanym i warunkami pozwolenia na budowę, przepisami i obowiązującymi normami,
• doprowadzeniu do należytego stanu i porządku terenu budowy, a także – w razie korzystania – terenów lub budynków (nieruchomości) sąsiednich;

c) oświadczenie o właściwym zagospodarowaniu terenów przyległych, jeżeli eksploatacja obiektu stacji kontroli pojazdów jest uzależniona od ich odpowiedniego zagospodarowania;
d) protokoły badań i sprawdzeń;
e) inwentaryzację geodezyjną podwykonawczą;
f) oświadczenie o braku sprzeciwu lub uwag ze strony: Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Straży Pożarnej.

Kontrola przeprowadzana przez właściwego inspektora pracy w trakcie odbioru obiektu stacji kontroli pojazdów ma na celu sprawdzenie, czy pomieszczenia pracy w niej zlokalizowane będą spełniać obowiązujące wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy [4, 5]. 
Istotną rolę podczas odbioru stacji kontroli pojazdów spełniają także Transportowy Dozór Techniczny (TDT) i właściwy starosta.
Przedsiębiorca składa wniosek do Transportowego Dozoru Technicznego o wydanie poświadczenia zgodności wyposażenia i warunków lokalowych stacji z wymaganiami odpowiednio do zakresu przeprowadzanych badań. Do wniosku należy dołączyć wymagane załączniki. W przypadku przedsiębiorcy, który dopiero rozpoczyna prowadzenie działalności związanej z wykonywaniem badań technicznych pojazdów, załącznikami są:

• kopia aktualnej umowy spółki cywilnej (dotyczy podmiotów prowadzących stację kontroli pojazdów jako spółka cywilna);
• kopia decyzji nadzoru budowlanego zezwalająca na użytkowanie danego budynku lub zgoda na zmianę charakteru użytkowania obiektu;
• szkic sytuacyjny obiektu stacji i rysunki technologiczne stanowisk kontrolnych.

Jeżeli wniosek jest poprawny pod względem formalnym, przedsiębiorca w terminie 7 dni (od zatwierdzenia wniosku) zostanie pisemnie poinformowany o wyznaczonym terminie sprawdzenia stacji przez upoważnioną osobę.
Transportowy Dozór Techniczny jako organ opiniodawczy sprawdza wyposażenie i warunki lokalowe na zgodność z wymaganiami oraz kontroluje kategorię obiektu budowlanego (dla nowych obiektów wymagana jest kategoria XVII, a dla adaptowanych sprawdza się zaświadczenie potwierdzające dopuszczenie budynku jako stacji obsługi lub warsztatu samochodowego). Po sprawdzeniu stacji przedstawiciel Transportowego Dozoru Technicznego sporządza odpowiedni protokół. Na jego podstawie dyrektor TDT wydaje, za opłatą, poświadczenie (w formie decyzji). Poświadczenie zachowuje ważność do czasu zmiany stanu faktycznego, dla którego zostało wydane, jednak nie dłużej niż przez 5 lat od daty jego wydania. 
Po uzyskaniu decyzji dyrektora TDT przedsiębiorca składa do właściwego starosty wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stację kontroli pojazdów. We wniosku należy podać między innymi wymagane dane dotyczące zatrudnionych na stacji uprawnionych diagnostów. 

3. Wytyczne przeciwpożarowe, bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska
Budynek, w którym mieści się stacja kontroli pojazdów, powinien być wykonany z materiałów niepalnych, klasa odporności pożarowej E. Stacja stanowi z budynkiem jedną strefę zagrożenia pożarowego. Jeśli obciążenie ogniowe nie przekracza 550 MJ/m2, nie ma zagrożenia wybuchowego. Stację wykonującą badania techniczne pojazdów należy wyposażyć w ręczny sprzęt gaśniczy co najmniej w postaci jednej gaśnicy proszkowej ABCE 12 kg i jednej gaśnicy śniegowej 6 kg oraz koca gaśniczego [7].
W pomieszczeniu stacji kontroli pojazdów powinno się wprowadzić zakaz przechowywania materiałów palnych, zbędnych do badań diagnostycznych. Na stacji powinien również obowiązywać zakaz palenia tytoniu i używania otwartego ognia. Jej teren należy wyposażyć w odpowiednie znaki informacyjno-ostrzegawcze. Konieczne jest opracowanie odpowiedniej instrukcji bezpieczeństwa, wskazującej elementy niebezpieczne pod względem pożarowym, sposoby zapobiegania pożarom i zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.
Na stanowisku kontrolnym stacji należy umieścić czujnik nadmiernego stężenia tlenku węgla – CO (rys. 3), który może automatycznie uruchamiać wentylację. W stacji przeprowadzającej badania pojazdów zasilanych gazem należy zainstalować alarmowy czujnik nadmiernego poziomu gazu płynnego LPG (rys. 4) i gazu ziemnego CNG (rys. 5). Czujnik gazu LPG powinien być zamontowany jak najniżej przy posadzce stanowiska kontrolnego (jeżeli występuje kanał przeglądowy, to musi on znajdować się w jego dolnej części). Natomiast czujnik gazu CNG należy zamocować jak najwyżej pod sufitem.
Pomieszczenie stacji należy wyposażyć w instalację wentylacyjną naturalną (grawitacyjną) oraz mechaniczną nawiewno-wywiewną zapewniającą awaryjną wymianę powietrza (z nawiewem górnym i wyciągiem dolnym). System wentylacji pomieszczenia stacji powinien zapewnić wymianę powietrza niezbędną ze względów sanitarno-higienicznych, a przede wszystkim nie powinien dopuścić do wystąpienia niebezpiecznych stężeń gazów spalinowych.
W celu spełnienia przepisów bezpieczeństwa pracy [4] w stacji kontroli pojazdów stosuje się także inne zabezpieczenia. Do najważniejszych należą: 

• zerowanie maszyn i urządzeń zasilanych elektrycznie,
• w kanale przeglądowym instalacja oświetleniowa o niskim napięciu zasilania,
• nadmuch powietrza do kanału,
• w kanale kratka izolacyjna,
• posadzki wykonane z materiału przeciwpoślizgowego itd. 

Podstawowe zagrożenia na stanowisku pracy diagnosty zatrudnionego w stacji kontroli pojazdów można podzielić na trzy grupy:

• techniczne – wynikające między innymi z cech obiektu badań, właściwości urządzeń i narzędzi, cech pomieszczenia i otoczenia;
• organizacyjne – właściwy dobór pracowników, dogodna organizacja pracy, wybór optymalnych metod pracy;
• ludzkie – właściwości psychofizyczne pracowników (stan zdrowia, przydatność do zawodu, staż pracy i inne).

Pracownik podejmujący pracę na stanowisku diagnosty w stacji kontroli pojazdów, tak jak w każdym innym zakładzie pracy, powinien zostać zapoznany z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Zobowiązany jest odbyć obowiązkowe szkolenia [3], to jest szkolenie wstępne (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy, szkolenie podstawowe) i szkolenia okresowe oraz podlega obowiązkowym badaniom lekarskim. Z momentem podjęcia pracy pracodawca ma obowiązek dostarczyć diagnoście odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej (rękawice robocze, fartuch lub ubranie robocze itp.).
Wytyczne ochrony środowiska związane są przede wszystkim z wyposażeniem technologicznym stanowiska kontrolnego stacji i dotyczą odpływu ogólnego ścieków oraz odpływu ścieków z kanałów do instalacji technologicznej lub do studzienki bezodpływowej. 
Z informacji podawanych przez Transportowy Dozór Techniczny (TDT) wynika, że podczas sprawdzania stacji kontroli pojazdów często występują następujące nieprawidłowości: 

• niewłaściwe oznakowanie zewnętrzne budynku stacji kontroli pojazdów (brak rodzaju stacji, kodu rozpoznawczego, godzin otwarcia);
• brak w projekcie założeń konstrukcyjno-budowlanych kanału przeglądowego stwierdzenia dotyczącego możliwości przeciążenia obrzeża kanału ciężarem przekraczającym o 25% nominalny udźwig urządzenia do podnoszenia osi pojazdu;
• brak indywidualnych wyciągów spalin z końcówkami zakładanymi na rury wydechowe pojazdów (rys. 6) lub niekompletna dokumentacja;
• urządzenie do kontroli działania hamulców nie posiada możliwości badania układów hamulcowych motocykli (dotyczy to stacji, których zakres działania obejmuje badanie motocykli);
• brak w kanale przeglądowym wentylacji nawiewnej lub bocznych nawiewów w kanałach o długości większej niż 6 m; 
• brak w budynku stacji mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej lub alarmowego czujnika nadmiernego poziomu stężenia tlenku węgla;
• brak alarmowych czujników nadmiernego poziomu stężenia gazu płynnego LPG lub gazu ziemnego CNG albo nieprawidłowy montaż tych czujników;
• brak wymaganej dokumentacji z okresowej kontroli metrologicznej, na przykład wieloskładnikowego analizatora spalin lub przyrządu do pomiaru i regulacji ciśnienia powietrza w ogumieniu;
• nieumieszczenie w stacji kontroli pojazdów w widocznym miejscu wymaganych dokumentów, to jest: kopii zaświadczenia potwierdzającego wpis do rejestru przedsiębiorców prowadzących stacje kontroli pojazdów, tabeli opłat za badania techniczne, wykazu czynności kontrolnych oraz metod i kryteriów oceny stanu technicznego pojazdów, a także wykazu diagnostów prowadzących badania techniczne pojazdów;
• brak informacji dotyczących kryteriów oceny badanych pojazdów oraz brak obowiązujących przepisów prawnych określających wymagania dotyczące warunków technicznych i badań technicznych pojazdów.

dr inż. Kazimierz Sitek

Literatura

1. Praca zbiorowa (red. Bocheński C.): Badania kontrolne samochodów. WKŁ, Warszawa 2000. 
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2019 r., poz. 1065). 
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp (Dz. U. nr 180 z 2004 r., z późn. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz. U. nr 169 z 2003 r., poz. 1650, z późn. zm.).
5. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2018 r., poz. 1286, z późn. zm.). 
6. Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z 10 lutego 2006 r. w sprawie szczegółowych wymagań w stosunku do stacji przeprowadzających badania techniczne pojazdów (Dz. U. nr 40 z 2006 r., poz. 275).
7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. nr 109 z 2010 r., poz. 719, z późn. zm.). 
8. Ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2019 r., poz. 1186, z późn. zm.). 
9. Ustawa z 2 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2018 r., poz. 1945, z późn. zm.).