Motocykle

W poprzednim numerze opisywałem awarie związane z nieprawidłowym działaniem zewnętrznej części mechanizmów zmiany biegów, pracującej poza obudową skrzyni biegów. Przyszedł czas na omówienie niesprawności związanych z uszkodzeniami wewnętrznej części mechanizmów zmiany biegów, które znajdują się w obudowie skrzyni.

Motocykle wyposażone w klasyczne mechaniczne skrzynie biegów posiadają ręcznie sterowane sprzęgło i nożną dźwignię zmiany biegów. Dźwignia zmiany biegów w starszych motocyklach przyjmowała inne położenie dla każdego biegu. Było to możliwe, gdy stosowano skrzynie dwu- lub trzybiegowe. Zwiększenie liczby biegów wymusiło zastosowanie bardziej skomplikowanych rozwiązań. Współczesna motocyklowa skrzynia biegów działa w taki sposób, że po zmianie biegu dźwignia zawsze powraca do położenia wyjściowego. Odpowiada za to mechanizm wyposażony w stabilizację dźwigni za pomocą silnej sprężyny. Niektóre rzadziej spotykane rozwiązania konstrukcyjne wymagają zastosowania dwóch sprężyn śrubowych lub agrafkowych. Pęknięcie lub zużycie sprężyny stabilizującej dźwignię to często występująca awaria. Zazwyczaj można wówczas nadal zmieniać biegi, ale wymaga to trudnego manipulowania stopą w taki sposób, aby przed zmianą biegu unieść dźwignię do położenia wyjściowego. Niekiedy sprężyna stabilizująca jest umieszczona tak wygodnie, że wystarczy zdjąć pokrywę sprzęgła i uzyskujemy do niej dobry dostęp. Niestety we współczesnych konstrukcjach przeważnie sprężyna ta ukryta jest za koszem sprzęgłowym, więc dostęp do niej uzyskujemy dopiero po zdemontowaniu sprzęgła.
Często zdarza się, że oś dźwigni sprzęgła została wygięta na skutek wypadku lub zahaczenia o coś podczas jazdy. Mamy wówczas poważny problem z wymontowaniem mechanizmu zmiany biegów – aby tego dokonać, konieczne jest doraźne prostowanie wygiętej dźwigni. Należy bardzo uważać, aby przy tej czynności nie ukruszyć fragmentu bloku silnika lub pokrywy.
Za zmianę biegów w klasycznej, dwuwałkowej, motocyklowej skrzynce przekładniowej odpowiadają wodziki. Liczba wodzików zależy od liczby biegów. Zazwyczaj skrzynki czterobiegowe mają dwa wodziki, a pięcio- i sześciobiegowe – po trzy wodziki. Długotrwała eksploatacja motocykla powoduje zużywanie się roboczych powierzchni wodzików, a to wpływa na płytsze zazębianie kół przesuwnych z kołami zębatymi osadzonymi obrotowo na wałkach skrzyni. Sprzyja to wyskakiwaniu biegów pod obciążeniem. Wodziki zamontowane są przesuwnie na ich osiach lub bezpośrednio na bębenku sterującym. Luzy wodzików powodują nieprecyzyjne działanie skrzyni i sprzyjają wyskakiwaniu biegów pod obciążeniem, a ponadto sprawiają, że biegi wchodzą dość opornie. Wodzików i ich osi nie naprawia się, lecz wymienia na nowe. Nie należy przekładać używanych wodzików pomiędzy skrzynkami przekładniowymi z uwagi na ich specyficzne zużycie. Bębenek sterujący pracą wodzików ma ścieżki prowadzące kamienie, które są ich integralnymi częściami. Podczas obrotu bębenka ścieżka wymusza ruch wodzika. Luz pomiędzy kamieniem i ścieżką powoduje nieprecyzyjną pracę skrzyni biegów i także może być przyczyną wyskakiwania biegów.
Na jednym końcu bębenka znajduje się mechanizm zmieniacza. Niezależnie od tego, czy mechanizm zmieniacza jest typu kołkowo-dźwigniowego, czy zapadkowo- 
-zębatego, zawsze przy długotrwałej lub brutalnej eksploatacji powstaje tam luz, który wpływa na spadek precyzji działania skrzyni i wydłuża skok dźwigni zmiany biegów, potrzebny do skutecznej zmiany biegów. W przypadku uszkodzeń tego mechanizmu mogą wystąpić problemy ze zmianą biegów lub zacinanie się dźwigni zmiany biegów.
Kołkowo-dźwigniowy mechanizm zmieniacza wyposażony jest w dość delikatną sprężynę śrubową utrzymującą dźwignię we właściwym położeniu. Pęknięcie lub wypięcie się tej sprężyny powoduje, że nie da się włączyć lub wyłączyć biegu. Naprawa jest bardzo prosta, polega na wymianie lub ponownym właściwym zamontowaniu sprężyny.
W starszych lub bardziej wyeksploatowanych motocyklach zdarza się, że skrzynka przekładniowa działa jeszcze zupełnie poprawnie, ale przy osi dźwigni zmiany biegów pojawia się wyciek oleju. Nasila się on, gdy pozostawimy motocykl na podstawce bocznej. Okazuje się, że to uszkodzenie jest także dość łatwe do naprawienia, gdyż za wyciek odpowiedzialny jest uszczelniacz o-ringowy zamontowany na osi dźwigni zmiany biegów. Niestety uszczelniacz ten można wymienić dopiero po wysunięciu osi, a to najczęściej możliwe jest dopiero po wymontowaniu sprzęgła.
Należy pamiętać, że każda naprawa mechanizmów zmiany biegów znajdujących się wewnątrz skrzynki przekładniowej musi zakończyć się regulacją zewnętrznych mechanizmów zmiany biegów, aby prawidłowo ustawić dźwignię w stosunku do położenia stopy kierowcy i aby zapewnić niezbędny swobodny ruch dźwigni.

Rafał Dmowski