Motocykle

Pierwsza część artykułu opisywała rolę oleju silnikowego, różne typy motocyklowych układów smarowania i ich awarie, w wyniku których następował spadek ciśnienia oleju. Tym razem zajmiemy się awariami, w efekcie których obieg oleju w układzie smarowania ustaje całkowicie.

Filtr wstępnego oczyszczania – zagrożenie związane z jego zatkaniem
Jak wiadomo układ smarowania współczesnego motocykla może być wyposażony w dwa filtry. Najważniejszy z punktu widzenia jego funkcjonowania jest filtr wstępnego oczyszczania oleju, mający postać siatki umieszczonej na „smoku” olejowym, wyjmowanego sitka znajdującego się w specjalnej komorze lub kolumny filtracyjnej będącej najczęściej wewnątrz zbiornika oleju w układach z suchą miską olejową. Filtr wstępnego oczyszczania znajduje się przed pompą olejową, chroni ją przed grubymi zanieczyszczeniami mogącymi uszkodzić jej precyzyjnie obrobione powierzchnie. 
W zależności od wielkości oczka siatki, z której został wykonany element filtrujący, jest on w stanie zatrzymywać zanieczyszczenia o różnej wielkości. Najmniej precyzyjne filtry występują w tych układach smarowania, w których zastosowano pompy zębatkowe. Zatrzymują one jedynie fragmenty wykruszonych zębów kół skrzynki przekładniowej, uszkodzonych panewek, duże opiłki itp. 
Wkłady filtrów wstępnego oczyszczania wykonane z gęstej siatki są w stanie zatrzymać niemal wszystkie zanieczyszczenia mechaniczne i większość osadów niebędących ciałami stałymi. Niestety, im mniejsze są oczka siatki filtrującej, tym większe są opory przepływu w przeliczeniu na centymetr kwadratowy, dlatego bardzo precyzyjne filtry wstępnego oczyszczania występujące w motocyklach wyczynowych mają bardzo dużą powierzchnię czynną. Bardzo dobrze chronią pompę oleju, ale ich wymiary są duże i dlatego we współczesnych motocyklach użytkowych stosuje się najczęściej niewielkie filtry wstępnego oczyszczania, wykonane z siatki o dość dużych oczkach. Niestety, zanieczyszczenia osadzające się na powierzchni siatki filtra stopniowo ograniczają jej czynną powierzchnię i hamują przepływ oleju. 
Może się zdarzyć, że duża ilość zanieczyszczeń zatrzyma przepływ oleju przez filtr wstępnego oczyszczania, nie dotrze on do pompy oleju i nie zostanie przetłoczony dalej, na panewki, gładź cylindrów itd., co najprawdopodobniej szybko doprowadzi do zatarcia. Jedynie systematyczna kontrola i czyszczenie siatki filtra zredukuje do minimum możliwość zaistnienia takiej awarii. Większość producentów motocykli zaleca czyszczenie filtra wstępnego oczyszczania co drugą wymianę oleju.

Filtr dokładnego oczyszczania – zagrożenie związane z jego zatkaniem
Drugi filtr występujący w układzie smarowania czterosuwowego silnika motocyklowego umieszczony jest przeważnie pomiędzy pompą olejową a silnikiem. Jest to filtr dokładnego oczyszczania wykonany w formie papierowego wkładu umieszczonego w obudowie własnej lub obcej. Chroni on elementy silnika przed drobnymi zanieczyszczeniami niesionymi wraz z olejem.
W starszych silnikach motocyklowych ten typ filtra nie występował. Dla mało precyzyjnych mechanizmów wystarczający był filtr siatkowy. Wraz ze wzrostem mocy silników i związanym z tym zmniejszeniem luzów między współpracującymi częściami pojawiły się filtry dokładnego oczyszczania. Początkowo były to filtry bocznikowe, później szeregowe.
Filtr dokładnego oczyszczania we współczesnym czterosuwowym silniku motocyklowym jest prawie zawsze filtrem szeregowym, dlatego jego zapchanie powoduje całkowitą utratę smarowania silnika. Zanik smarowania podczas pracy zawsze kończy się zatarciem współpracujących części, dlatego do niedawna w układach smarowania powszechnie stosowało się zawór obejściowy, który w przypadku zapchania filtra dokładnego oczyszczania puszczał olej bezpośrednio z pompy do układu smarowania. Zawór obejściowy bardzo często jest umieszczony wewnątrz obudowy filtra, jeżeli jest to filtr z integralną obudową. 
Po unifikacji baz olejowych i wyeliminowaniu zagrożeń związanych z emulgowaniem się olejów silnikowych zawory obejściowe powoli usuwano z motocyklowych układów smarowania. Cały czas jednak istnieje zagrożenie związane z zatkaniem filtra dokładnego oczyszczania emulsją powstającą na skutek przedostawania się wody lub pary wodnej do oleju silnikowego. Duża zawartość wody w oleju zawsze powoduje powstawanie emulsji o kawowym zabarwieniu, która jest w stanie tak skutecznie zatkać papierowy wkład filtra dokładnego oczyszczania oleju, że przepływ oleju ustanie.

Zawór nadciśnienia
Drugi zawór związany z filtrem dokładnego oczyszczania to zawór nadciśnienia. Chroni on przed rozerwaniem delikatny wkład tego filtra. Rozerwanie wkładu filtrującego może wystąpić na skutek nadmiernego wzrostu ciśnienia oleju podawanego z pompy (na przykład przy bardzo wysokich obrotach silnika). Nadmierny wzrost ciśnienia sprawia, że zawór otwiera się i wypuszcza nadmiar oleju do miski olejowej. 
Zawór nadciśnienia znajduje się w podstawie filtra lub na przewodzie doprowadzającym olej do filtra z pompy olejowej. Jeżeli zablokuje się on w pozycji otwartej lub wypadnie ze swojego gniazda, prawie cały olej podawany przez pompę oleju wyleje się z kanału olejowego do miski olejowej, zamiast płynąć przez filtr dokładnego oczyszczania i dalej, do panewek, na gładź cylindra itd.

Przyspieszone zużycie związane z suchymi rozruchami
Nawet dwa identycznie wyglądające filtry dokładnego oczyszczania niekoniecznie można stosować zamiennie. Te same wymiary, gwinty, a nawet przepustowość wkładu filtrującego nie gwarantują zamienności. Jeżeli zamontujemy filtr wyposażony w zawór obejściowy zamiast nowoczesnego filtra posiadającego zawór zwrotny, to znacznie skrócimy żywotność silnika i narazimy na zatarcie panewki wałków rozrządu umieszczone w głowicy.
Jak wiadomo już w chwilę po zatrzymaniu silnika czterosuwowego ciśnienie wytworzone przez pompę olejową w układzie smarowania zanika, a olej spływa z elementów silnika do miski olejowej. W momencie rozruchu zimnego silnika pomiędzy powierzchniami współpracujących elementów znajduje się zbyt mała ilość oleju, aby mogła wytworzyć się warstwa nośna dostatecznie oddzielająca obie powierzchnie. Występuje wtedy tarcie półpłynne, szkodliwe dla silnika. Warunki pracy są lepsze niż w przypadku tarcia suchego, ale opory tarcia i zużycie powierzchni współpracujących części są znacznie wyższe niż w przypadku tarcia płynnego.
Zawór zwrotny, montowany często wewnątrz obudowy filtra oleju, chroni silnik przed suchymi rozruchami, gdyż zapobiega spływaniu oleju z przewodów układu smarowania. Dzięki temu prawidłowe ciśnienie oleju w układzie pojawia się już w chwilę po rozruchu silnika lub wtedy, gdy wał korbowy zaczyna być napędzany przez rozrusznik elektryczny. Zawór ten spotykamy w filtrach przeznaczonych do silników mocno wysilonych, charakteryzujących się również małymi wartościami luzów między współpracującymi częściami, dlatego tak ważne jest stosowanie właściwych filtrów oleju, pochodzących od godnych zaufania producentów. Kierowanie się wyłącznie ceną jest bardzo złym sposobem oszczędzania, gdyż źle działający lub niedziałający zawór zwrotny powoduje przyspieszone zużycie panewek silnika i drastycznie skraca jego żywotność.

Rafał Dmowski